2024 Hava Kalitesi Raporuna Göre Dünya’nın En Kirlenmiş 20 Şehri Arasında Taşkent
2024 yılında Taşkent’in ortalama PM2.5 seviyesi 31.4’e ulaşarak, dünyanın en kirli şehirleri arasında 19. sıraya yerleşti. 2023 sıralamasında ise 23. sırada yer almıştı.
2024 Küresel Hava Kalitesi Raporu sonuçları açıklandı ve en kirli ülkenin Çad olduğu ortaya çıktı. Onu Bangladeş ve Pakistan takip etmekte, bu ülkelerin PM2.5 seviyeleri sırasıyla 91.8, 78.0 ve 73.7 µg/m³ olarak belirlendi. Özbekistan ise 31.4 µg/m³ seviyesiyle 19. sırada yer alırken, geçen yıldaki 23. sırasına göre kötüleşme yaşandı.
Orta Asya ülkeleri arasında, Tacikistan 46.3 µg/m³ seviyesiyle dünya çapında 6. sırada yer alırken, onu sırasıyla Türkmenistan (26. sıra, 26.5 µg/m³), Kırgızistan (21.1 µg/m³) ve Kazakistan (71. sıra, 15.1 µg/m³) takip etmektedir.
Dünya genelinde WHO’nun önerdiği eşik değerin altında PM2.5 seviyelerine sahip olan ülke sayısı sadece 12’dir ve bu ülkelerin çoğu Latin Amerika, Karayipler ve Okyanusya’da bulunmaktadır.
Afrika, Orta ve Güney Asya hala dünya genelinde en kirli bölgeler arasında yer almaktadır. Afrika genelinde hava kalitesini izleme araçlarında bir artış olmasına rağmen, sürekli ve güvenilir veri toplama hala bir sorun teşkil etmektedir. Batı Asya ülkeleri de uygun izleme altyapısından yoksundur ve Afganistan, İran ve Umman gibi ülkelerde büyük veri boşlukları gözlemlenmektedir.
Rapor, 138 ülkedeki 8,954 şehirden toplanan PM2.5 konsantrasyon verilerine dayanmaktadır. 2024 raporu, 2023’e kıyasla 10 yeni ülke ve bölgeyi içermekte olup, 40.000’den fazla hava izleme istasyonu ve düşük maliyetli sensörlerden elde edilen verileri içermektedir. PM2.5 konsantrasyon seviyeleri, WHO’nun önerdiği yıllık norm olan 5 µg/m³’e göre değerlendirilmiştir. Rapor ayrıca IQAir platformundan gelen gerçek zamanlı verileri içermektedir.
Bulgulara göre, dünya nüfusunun %99’u, WHO’nun hava kalitesi standartlarını karşılayamayan alanlarda yaşamaktadır. Hava kirliliği artık dünya çapında ölümlerin ikinci önde gelen nedeni ve beş yaş altındaki çocuklar için en büyük sağlık tehdidi konumundadır. 2021 yılında sadece hava kirliliği, 8.1 milyon ölümden sorumlu olurken, bunların %58’i toksik PM2.5 partiküllerine bağlıdır. Birleşmiş Milletler, temiz hava hakkını temel bir insan hakkı olarak ilan etmiştir.
Uzmanlar, yüksek PM2.5 seviyelerinin astım, kanser ve kardiyovasküler ve solunum hastalıklarını tetikleyebileceğini uyarıyor. Yüksek PM2.5 seviyelerine uzun süre maruz kalmanın, gebelik komplikasyonları, kalp rahatsızlıkları, egzama, alerjiler ve küçük çocuklarda bilişsel ve psikolojik bozukluklara neden olabileceği belirtilmektedir.
Daha önceki raporlar, 2023 yılında Taşkent sakinlerinin 65 gün boyunca sağlıksız veya tehlikeli hava koşullarına maruz kaldığını göstermişti. 2024 verileri henüz yayımlanmamıştır.
Bazı raporlar, Taşkent’te ısınma için kömür ve fuel oil kullanımının hava kalitesini kötüleştirdiğini ve çocuklar arasında solunum hastalıklarında artışa neden olduğunu öne sürmektedir. Bununla birlikte, resmi kurumlar bu konuda herhangi bir yorum yapmamışlardır.
Son zamanlarda, KBB uzmanı Bobur Zulunov, çocuklarda alerjik rinit vakalarında bir artış olduğunu belirtti. “Önceden bu durum daha çok yetişkinlerde görülüyordu. Hastaların özel alerjenlerini belirlemek için testlerden geçmeleri gerekmektedir,” uzman tavsiyesinde bulundu.
Hava kirliliğinin kötüleşmesine rağmen, yetkililer henüz dış mekanlarda koruyucu maskelerin kullanımını öneren halka açık uyarılar yayınlamamışlardır.
