BM uzmanı, halkın katılımının ve yasal korumanın eksikliği nedeniyle Özbekistan’ın kentsel planlamasını eleştiriyor.
Özbekistan’da olağanüstü kentsel yenileme projeleri uygulanıyor ve bazen bütün mahallelerin yıkımını içeriyor. Birleşmiş Milletler Konut Hakkı Özel Raportörü, ülkeyi ziyaretinden sonra yeterli yasal dayanak olmadan gerçekleştiğini belirtti.
Birleşmiş Milletler Konut Hakkı Özel Raportörü Balakrishnan Rajagopal, 19-30 Ağustos tarihleri arasında gerçekleştirdiği Özbekistan ziyaretini tamamladıktan sonra 30 Ağustos’ta Taşkent’te gazetecilerle konuştu. Gezisinin sonucuna dair The Special Rapporteur, Tashkent, Jizzakh, Zomin, Syrdarya, Semerkant ve Buhara’yı ziyaret etti. Güvenlik Konseyi Sekreteri, iki Başbakan Yardımcısı, hükümet üyeleri, Oliy Majlis senatörleri ve milletvekilleri, ombudsmanlar, hakimler ve şikayetlerle ilgilenen kuruluşların temsilcileriyle görüştü.
Balakrishnan Rajagopal, “Zorla göç ettirilen mağdurlarla, doğal afetler ve iç şiddet nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kalan kadınlar ve çocuklarla konuşma fırsatı bulduğum için minnettarım. Bana bilgi paylaşan herkese teşekkür ediyorum,” dedi.
Özel Raportör, yasalarda konut haklarının korunması ile günlük yaşamda gerçek koruma arasındaki önemli farkı vurguladı.
Balakrishnan Rajagopal, son yıllarda Özbekistan’da birçok yeni yasaın kabul edilmesini övdü ve bu yasaların arbitray ev haksız el koymaları ve yıkımlara karşı yasal korumayı geliştirmeyi amaçladığını ve kentsel planlamaya katılımı sağladığını belirtti.
Uzman, Özbekistan’da olağanüstü büyüklükte kentsel yenileme projelerinin gerçekleştirildiğini ve sık sık bütün mahallelerin yıkımını ve insanların yeni şehirler için yer açmak amacıyla yer değiştirmesini içerdiğini belirtti. Ancak, bu önlemlerin birçoğunun yeterli yasal dayanak olmadan uygulandığını söyledi.
Kent planlama ve yenileme kararlarının etkilenenlerin katılımını dikkate almadığını belirten özel raportör, “Yargının bağımsızlığı hala sorunludur. Görünüşe göre, geliştiricilerle sakinler arasındaki çoğu dava, geliştiriciler lehine sonuçlanıyor,” dedi. Ayrıca, gayri resmi şikayet mekanizmalarının genellikle etkili ve zamanında tazminat sağlamadığına da dikkat çekti.
Uzman, el konulan konutlar için tazminatın genellikle yetersiz, gecikmiş veya hiç ödenmediğini de belirtti.
BM Özel Raportörü, bazı yıkımlar ve yer değiştirmelerin ev sahiplerinin evlerini tehlikeli inşaat faaliyetlerine yakınlık nedeniyle terk etmek zorunda kaldığı veya su ve gaz tedarikinde aksaklıklar nedeniyle olduğunu belirtti. Ek olarak, yerinden edilenlere yeni konut teklif edildiğinde genellikle şehirlerin dış kesimlerindeki yeni inşa edilen konut binalarında olduğunu belirtti.
Balakrishnan Rajagopal, “Yıkımlar ve zorlu yer değiştirmeler, Semerkant ve Buhara gibi korunan kültürel miras bölgelerinde bile gerçekleşiyor,” dedi. UNESCO’nun 2025 yılında Semerkant’ta yapılacak olan Genel Kurul için gerekli önlemleri alması gerektiğini belirtti.
Özel Raportör ayrıca zorla göç ettirilen mağdurlar, konut hakkı üzerine rapor veren insan hakları savunucuları ve keyfi yıkımlar hakkında rapor veren avukatlar, blog yazarları ve gazetecilerin şüpheli koşullarda tehdit edildiğini, yargılandığını veya gözaltına alındığını belirtti.
“Birçok liderin insan haklarını koruma yönündeki reform ve taahhüdüne ve özellikle uygun konut hakkına olan taahhüdüne sevindim. Konut sorunlarına çözüm getirme niyetinin net olduğu sıkça görülüyor. Ancak, iyi niyetlerin ötesine geçme zamanı geldi; sadece yasaları ve planları kağıt üzerinde değil, sonuçları görmemiz gerekiyor,” dedi BM Özel Raportörü.
Balakrishnan Rajagopal, ziyaretine dair ayrıntılı bir raporu 2025 yılı Mart ayında BM İnsan Hakları Konseyine sunacak.
Ayrıca, 29 Ağustos’ta Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev, özel mülkiyet ve mülk sahiplerinin haklarını koruma garantilerini güçlendirmeyi amaçlayan konut ve kentsel planlama kodlarına ve diğer belgelere yönelik değişiklikleri imzaladı.
