Bölgeselcilik Trendleri Orta Asya Devletlerinin Geleceğini Şekillendiriyor, Uzmanlar söylüyor.
ASTANA – Bölgede bölgeselcilik neden önemlidir? Ülkeler çok taraflı diyalogları nasıl uygular? Bölgede hangi ülke gayri resmi otorite konumundadır? Bu konuları son röportajımızda, St. Andrews Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Yardımcı Profesörü Filippo Costa Buranelli ile tartıştık.
Uzman olarak Costa Buranelli, Orta Asya, küresel yönetişim, uluslararası ilişkiler teorisi, jeopolitik, uluslararası tarih ve diğer konularda 50’den fazla çalışma yayınladı. 2013 yılından beri Orta Asya’yı ziyaret eden Costa Buranelli, yerel üniversiteler ve kurumlarla işbirliği yapmıştır.
Orta Asya’daki Bölgesel Politika
“Orta Asya devletlerinin 30 yıldan fazla bir süredir bir arada yaşamalarına olanak tanıyan normları, prensipleri ve uygulamaları tespit etmeye çalışan araştırmam, ‘bölgeselcilik’ veya ‘entegrasyon’ ile farklı ‘düzen’ yarattıklarını açıklamaktadır,” diye açıkladı Costa Buranelli. “Bu unsurlar, egemenliğe ve toprak bütünlüğüne saygı, uluslararası hukukun temel kurallarına uyma (Orta Asya Nükleer Silahsız Bölgesi tarafından gösterilen anti-nükleerizm gibi), diplomatik kullanımın devamı, yoğun kriz dönemlerinde bile, güçlü iç yönetim ve büyük güçlere ve uluslararası kuruluşlara dayanarak iklim değişikliği, uluslararası terörizm, sürdürülebilir kalkınma gibi büyük sorunları ele almak için.”
Bu prensipler, bölgedeki tüm devletler tarafından anlaşılır, paylaşılır ve korunur.
Costa Buranelli, Orta Asya’da bir resmi bölgesel örgüt olmaması ve egemenliğin Avrupa bağlamında anlaşıldığı gibi bölgesel devletler tarafından paylaşılmaması nedeniyle “düzen” teriminden bahsetmeyi tercih etmektedir.
“Yine de, işbirliğine, koordinasyona, karşılıklı destek, karşılıklı anlayış, ortak projeler, dünya siyaseti konularına ilişkin ortak pozisyonlar ve özellikle su politikaları gibi çok hassas konular üzerine devam eden diyaloğa tanık oldum. Bu konuları ele almak, bölgeyi tanımlayan birçok benzerlikle birlikte gelen çeşitlilikle birlikte önemlidir,” dedi.
Costa Buranelli’ye göre, Orta Asya’nın bölgesel politikası esnek, gayri resmi, pragmatik, süreç odaklı ve bazen kişisel özelliktedir.
“Dikkat çeken bir şekilde, Orta Asya Dışişleri Bakanlığı yetkilileriyle yaptığım görüşmelerde hiçbiri ‘bölgeselcilik’ ifadesini kullanmadı, ancak genellikle ‘bölgesel işbirliği’ veya ‘koordinasyon’ diye bahsetti. Örneğin, cumhurbaşkanlarının danışma toplantıları ve altyapı, eğitim, ekonomi ve çevre gibi alanlarda pragmatik işbirliği, 1990’lere benzetilebilir. O yıllarda Orta Asya devletleri, uzun bir sömürgecilik döneminden sonra yeni bağımsız bölgesel alanı idare etmek ve geliştirmek için birçok örgüt kurdular,” dedi.
Costa Buranelli’ye göre, Orta Asya’da bölgesel işbirliği çok taraflı diyaloga dayanmaktadır ve bazı kurumlarda görünür olsa da genellikle ikili bir temelde sunulmaktadır. Sonuç olarak, araştırması, Orta Asya’da ‘bölgeselcilik’ olarak adlandırdığımızın, doğal iniş çıkışlarla dolu bir süreç olduğunu buluyor. Bu, basit bir kavram değil, ancak Orta Asya’yı tanımlayan aktörlerin, sorunların, dinamiklerin, uygulamaların, normların, anlayışların ve ilişkilerin karmaşık bir kümesidir,” dedi.
Zorluklara rağmen, bölgesel işbirliği yönünde olumlu gelişmeler ve artan çabalar vardır.
Bölgesel Dinamikleri Şekillendirmede Dışsal Aktörlerin Rolü
Costa Buranelli, özellikle büyük güçler olmak üzere dışsal aktörlerin yatırım, işbirliği, güvenlik ve meşruiyet kaynağı olduğunu belirtti.
“Uluslararası sistemdeki büyük oyuncularla etkileşimlerin, hükümetleri ve cumhurbaşkanlarını kimliklendirmek ve hükümetleri ve cumhurbaşkanlarını meşrulaştırmak için ne kadar çok kullanıldığını küçümsememeliyiz. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Rusya, Çin, Dünya Bankası ve Birleşmiş Milletler gibi uluslararası aktörler, özellikle gelişim, ticaret ve yönetişim alanlarında bölge için değerli katkılarda bulunuyor,” dedi.
Dışsal aktörler, bölgede yeni dinamiklerin katalizörü olarak hareket edebilirler. Afganistan’daki Taliban yönetimine nasıl yaklaşılacağı konusunda anlaşmazlıklar olmasına rağmen, Orta Asya cumhuriyetleri “ülkenin şiddet ve yoksulluğa batmasını önleyecek bir strateji geliştirerek, ekonomik, enerji ve insani yardım sağlayarak kadın hakları ihlallerini kınayacaklarını açıkladı.”
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev, Afganistan’ı geniş bir bölgesel diyaloğa dahil etme konusunda savunuculuk yapmıştır, bu pozisyon Kassym-Jomart Tokayev’in 16 Mayıs’ta Orta Asya güvenlik konseyleri başkanları toplantısında yaptığı açıklamayla yankı uyandırdı.
Uzman, düzenin, bir arada var olma ve koordinasyon ihtiyacına odaklanmasının önemli olduğunu, ortak kimliğin daha az olmasına rağmen.
“Orta Asya’da ‘yeni büyük oyun’ hakkında sürekli konuşmalar yapılıyor, bölgede rekabet eden dış aktörler üzerine odaklandıkça,” Costa Buranelli açıkladı. “Bu perspektifin dar görüşlü olduğunu düşünüyorum, çünkü birçok işbirliği var. Ayrıca Orta Asya, oyun alanı veya satranç tahtası değil, devletlerin, toplumların ve halkların kendi ajandaları, hedefleri ve amaçları olduğu bir bölgedir, böylece Orta Asya’daki devletler ve halklar tarafından şekillendirilen bölgesel dinamikler haline gelir.”
Daha fazla dış aktör, bölgesel devletlerle etkileşime geçmek için C5+ formatını benimsemektedir. Mayıs ayında İtalya ve Orta Asya arasındaki üçüncü bakanlar toplantısı Roma’da yapıldı.
“Bu format, bölgesel devletlerin belirli etkileşim alanlarında bazı ortak pozisyonları senkronize etmelerini sağlayacak ve ulusal çıkarlarını ve egemen haklarını vurgularken, koordinasyonun ve diyalogun dış politikada oldukça değerli olduğunu göstermektedir,” dedi Costa Buranelli, Roma’daki C5+1 toplantısında resmi bir delege olarak yer aldı.
Bu toplantılar aynı zamanda dış ortaklar için de önemlidir. İtalya için bölgesel devletlerle yapılan görüşmeler, vurgulaması gereken öncelikleri anlamak, yaratılacak sinerjileri, tartışılacak konuları ve takip edilecek değerleri anlamalarına yardımcı olur, öncelikle saygı, karşılıklılık, şeffaflık ve diyalog.
“İtalya, Orta Asya’ya bir politika yaklaşımının en iyi şekilde AB ve büyük güçlere bırakılması gerektiğini anlar, ekonomi, yumuşak beceriler, bağlantılılık, eğitim ve enerji diplomasisinin, hem bireysel hem de bölgesel bağlamda Orta Asya devletleriyle uzun vadeli, verimli ve eşit ilişkiler kurmanın en büyük prizmaları olduğunu belirtir. ”
Kazakistan’ın Bölgedeki Rolü
Costa Buranelli’ye göre, Kazakistan an informal otorite ve ahlaki ikna kudretine sahip konumda.
“Ülkenin tüm Orta Asya komşuları ile mükemmel ilişkileri var, bazı durumlarda stratejik ve müttefik ilişkilere sahiptir ve ekonomik ve politik olarak güvenilir bir ortak olduğunu kanıtlamıştır. Kadınlara yönelik şiddetle ilgili yeni yasa gibi son dönemdeki iç reformlar, daha adil ve açık bir topluma doğru atılan olumlu bir adım olarak görülmelidir ve bu, komşu ülkelerde de örnek alınabilir,” dedi.
Ancak, uzman, Kazakistan’ın ekonomik, toplumsal ve altyapı alanlarında sorunlarla karşı karşıya olduğunu ve süregelen dikkat ve çaba gerektirdiğini belirtti.
“Örneğin, hükümetin son sel felaketiyle başa çıkma şekli, bazı politik faaliyet ve grupların liberalizasyonuyla birlikte yapılması gereken çalışmalar olduğunu gösteriyor. Kazakistan, bölge için bir diplomatik ve politik çekim merkezi olarak hareket edecek uygun bir konumda olabilir, ancak daima egemen eşitlik, eşit statü, saygı, çok taraflılık, karşılıklı destek ve açıklık konusunda akranlarından beklendiği gibi aklında bulundurmalıdır,” dedi.
Costa Buranelli, Kazakistan’ın komşularıyla olan ilişkilerinde olumlu gelişmeleri vurguladı, Özbekistan ile yürütülen ortaklık, Kırgızistan ve Tacikistan ile yenilenmiş müttefik ilişkileri ve Türkmenistan ile güçlendirilmiş stratejik ortaklığa dikkat çekti. Bu durum, Kazakistan’ın ulusal çıkarlarını takip etmesinin yanı sıra bölgesel işbirliğini teşvik ettiğini gösteriyor.
“Singapur’a yaptığı ziyarette, Tokayev önemli bir şey söyledi – Orta Asya’nın ‘subjektivnost’u, yani subjectivityOrta Asya’nın bir özne olarak, dünyada etkisi olan bir kapasite ve ajansla bir bölge olarak görüldüğü anlamına gelir. Bölgenin eşitlik ve kapsayıcılığa dayalı eşitlik ve kapsayıcılığa dayalı bir bölge olarak üzerine yaptığı odağa dikkat çeker, kendi çıkarlarına dayanırken bölgeler arası işbirliği üzerinde yoğunlaşır. Bir ara güç olmak, büyük güç olmakla aynı olmayabilir, ancak hala bir güce sahip olmayı içerir. Bu gücün nasıl kullanıldığı ve beraberinde gelen sorumlulukların nasıl yerine getirildiği önemlidir,” dedi.
