Budapeşte Dişli Demiryolu Bugün 150 Yıl Önce Hizmete Girdi.
Budapeşte’ye 150 yıl önce ilk dişli tren
24 Haziran 1874’te, Budapeşte’de ilk dişli tren hizmete girdi. Dişli tren fikri, Sváb Tepesi’ndeki dişli demiryolunun Kont Ödön Széchenyi tarafından önerildi. Tepenin, şehrin sakinleri için yürüyüş ve dinlenme yeri olduğu ancak o zamana kadar genellikle yürüyerek ulaşılabilir olduğu söyleniyor.
Dişli trenler, yüksek rakımlı dağlık bölgelerde kullanılır; lokomotifleri, özel dişli raylı dişli dişlilere bağlı bir veya daha fazla tahrik dişlilerine sahiptir. İlk Avrupa dişli demiryolu, Niklaus Riggenbach tarafından Vitznau ve Rigi arasında tasarlanmış ve inşa edilmiş ve 1871’de açılmıştır.
Budapeşte dişli treni fikri, Ödön Széchenyi’nin, Riggenbach’ın çalışmalarıyla tanıştıktan sonra ortaya çıktı. İzin sözleşmesi 21 Mayıs 1873’te Riggenbach’ın şirketiyle imzalandı ve İsviçre doğumlu mühendis Ferenc Cathry Szaléz, rayı inşa etmekle görevlendirildi ve bir yıldan kısa sürede tamamlandı.
Dünyanın üçüncü Riggenbach demiryoluyla buharlı lokomotifleri 24 Haziran 1874’te hizmete girdi.
Demiryolu, iki terminal arasındaki yükseklik farkı 264 metre olan 2.883 metre uzunluğundaydı. Trenler, Ecce Homo çayırlarından (şimdiki adıyla Városmajor Parkı) kalkar ve Sváb Tepesi’ne ulaşmak için Diós-árok boyunca giderdi. Buharlı lokomotifler, yokuş yukarı 12 km/saat hızla iki veya üç vagonu itiyor ve yokuş aşağı 7,2 km/saat hızla çekiyordu.
Başlangıçta yalnızca Nisan ve Ekim arasında çalışan dişli tren, genellikle yürüyüşçüler tarafından kullanılıyordu, ancak yük taşımak için de kullanılıyordu. Başlangıçta, ray ve yüksek bilet fiyatları nedeniyle eleştirildi. Fiyatları düşürerek ve ardından indirimler sunarak trafiği artırmak için çaba harcandı. Hattın uzunluğu 1890’da Széchenyi Tepesi’ne uzatıldı ve böylece uzunluğu 3.733 metreye yükseldi. 1910 yılından itibaren kış aylarında da faaliyet gösteren demiryolu, ağır malzemeler veya yakıt yüklü ağır vagonların taşınmasına olanak tanıyordu.
Ödünç süresi 1926’da dolunca, dişli tren başkentin mülkiyetine geçti ve Budapest Belediye Şirketi BSZKRT’ye devredildi.
Demiryolu, 1927’de elektrifikasyon başladı ve kapsamlı teknik gelişmenin bir parçası olarak, kirletici buharlı lokomotifler Ganz elektrikli lokomotiflerle değiştirildi.
Eski raylar ağır hizmet raylarıyla değiştirildi, havai hatlar inşa edildi ve elektrikle çalışan araçlar satın alındı. Hız limiti 13,5 km/saat’e çıkarıldı ve trenler artık her 15 dakikada bir değil, her 30 dakikada bir takip ediliyordu.
İkinci Dünya Savaşı sırasında, 1944’ün sonundan 1945’in ortalarına kadar dişli tren kullanılmadı ve daha sonra dağlardan şehre odun taşımak için kullanıldı. Gemi trafiği zamanla durdu ve bazıları, otobüs sayısındaki artış nedeniyle hizmetin durdurulmasını önerdi.
Dişli tren, sonunda 4 Aralık 1961’de dişsiz kontak yoluyla ulaşımın bir test durumu haline gelerek kurtarıldı ve bu, dişli tren üzerinde yer alan ilk KN işaretleriydi.
1968’de Budapeşte Ulaşım Şirketi (BKV) tarafından devralınan demiryolu, 1973’te tamamen yenilendi.
Riggenbach sisteminin yerine Strub dişli sistemini kullanan hat, hat voltajı 1.500V’ye çıkarıldı, istasyonlarda yüksek platformlar inşa edildi, yeni bir istasyon inşa edildi, Városmajor’daki terminal yeniden inşa edildi ve yeni tipte motorlar ve vagonlar satın alındı. Son yıllarda, birçok restorasyon ve modernizasyon gerçekleştirildi, bilgisayar kontrollü güvenlik sistemi 1992’den beri kullanımda ve 1993’ten beri bisikletçiler de hizmetten yararlanabiliyor.
Dişli tren (resmi olarak 2008’den beri tramvay numarası 60) şu anda ciddi teknik ve trafik zorluklarla karşı karşıya. Güvenli işleyişini sağlamak için düzenli bakım yapılırken, tam bir restorasyon için fonlar müsait olana kadar hizmetine devam ediyor.
