Dünya Bankası, Kazakistan Vergi Reformları Üzerine Değerlendirme Yapıyor
ASTANA – 9 Nisan’da Kazakistan Parlamentosu’nun alt kanadı Mazhilis’e bir Vergi Kanunu taslağı sunuldu. Tasarı, Parlamento’da ikinci bir okumayı beklerken The Astana Times, Kazakistan’daki Dünya Bankası ofisine vergi politikasının istikrarlı ve adil olabilmesi için gerekenler hakkında konuşmak üzere başvurdu.
Aşağıda Kazakistan ve Washington D.C.’de bulunan Dünya Bankası ekonomistleri Azamat Agaidarov, Rajiv Kumar, Arbind Modi ve Natasha Sharma ile yapılan röportaj yer almaktadır.
Yeni Vergi Kanunu’nun amacı, yetkililerin ifade ettiği gibi, vergi politikasını daha anlaşılabilir, istikrarlı ve adil hale getirmektir. Dünya Bankası’nın perspektifinden bakıldığında, bu vaatlerin yerine getirilmesinde hangi politika seçimlerinin anahtar rol oynayacağını görelim.
Vergiler gündemde. İnsanlar vergilerdeki değişikliklerin kullanılabilir gelirlerine ve tasarruf kapasitelerine nasıl etki edeceğinden endişe ederler. Ağır ve yüksek vergi ortamı işletmelerin yatırım yapmasını engelleyebilirken, düşük gelir toplama devletin kamu hizmetlerini finanse etme yeteneğini ve vatandaşların güvenliğini tehlikeye atabilir.
Kazakistan’da hükümet, topladığı parayı harcadığından daha fazla harcar. Bu, 2024 yılında GSYİH’nın %3,7’si olarak tahmin edilen sürekli artan bir bütçe açığına neden olmaktadır. 2015-2022 arasında toplam vergi gelirleri, GSYİH’nın sadece %17’sini oluşturdu, bu oran OECD ortalamasının %34’üne göre düşüktü ve kaynak açısından zengin ülkelerin gerisinde kalmaktaydı.
Gelirleri artırmak, hükümetin altyapıyı canlandırma, sosyal programları genişletme gibi kalkınma planlarını uygulaması için esastır. Ayrıca, bozulmaları minimize eden ve şeffaf bir vergi yapısı, daha fazla iş dostu bir ortamı destekleyebilir, ekonominin petrol ve gazdan öte yeni endüstriler geliştirmesine, uzun vadeli verimliliği destekleyebilecek şekilde olanak sağlayabilir.
Vergi Kanunu’nun gözden geçirilmesi, ülkenin kalkınma stratejisini ilerletmek ve eşitliği teşvik etmek için daha geniş bir giriş noktası sağlar. İşte Dünya Bankası’nın perspektifinden düşünülmesi gereken politika konuları:
– Vergi oranlarını belirlerken doğru dengeyi bulma. Sonuç olarak, vergiler şirketlerin aracı olarak hareket eden bireyler tarafından karşılanır. Bu nedenle, kurumsal karlara uygulanan toplam vergi (kurumlar vergisi artı temettü ve sermaye kazancı vergisi) en üst düzey bireysel vergi oranıyla uyumlu olmalıdır. Mevcut sistemde, kurumlar vergisinin sabit %20’lik bir orana sahip olmasına karşın, bireysel gelir vergisi oranının %10’luk sabit bir orana sahip olması, kurumsal yapıya karşı bir önyargı oluşturur.
– Progresif bir kişisel gelir vergi sistemi düşünülmelidir. Progresif bir vergi yapısında, vergiler ödeme gücüne göre belirlenir. Daha yüksek gelire sahip bireyler, daha düşük gelire sahip olanlardan daha fazla vergi öder, bu da adilliği desteklemenin bir yoludur.
– Rekabeti artırarak geniş kapsamlı vergi teşviklerini ve muafiyetlerini kaldırmak.
– Topluma zararlı maliyetleri dengelemek için harcama sisteminin kullanılması.
– Küresel sera gazı emisyonlarına fiyat verilmesi yoluyla karbon vergisinin tanıtılması.
Kazakistan’ın vergi reformuna yaklaşımı, Dünya Bankası’nın diğer orta gelirli veya kaynak tabanlı ekonomilerde gördüğü eğilimlerle nasıl karşılaştırılıyor?
Kazakistan’ın vergi reformu, gelir toplama, ekonomik bozulmaları azaltma ve kaynak bağımlılığını azaltarak ekonomik çeşitlendirmeyi desteklemeyi hedefleyen üst orta gelirli ve kaynak zengini ekonomiler arasındaki genel eğilimlerle uyumludur. Meksika, Endonezya ve Kolombiya gibi benzer ülkelerle benzer şekilde, Kazakistan vergi tabanını genişletmeyi, etkisiz muafiyetleri azaltmayı ve vergi idaresini modernize etmeyi amaçlıyor. Vergi kodunu basitleştirmeye ve adilliği artırmaya odaklanması, küresel olarak şeffaflık ve eşitliğe verilen önemin arttığı dünya çapındaki eğilimlerle uyumludur.
Kazakistan, ilerici vergilendirmeyi uygulama niyetini zaten açıklamıştır, bu da uygulamalarını diğer ülkelerle uyumlu hale getirecektir. 2017-23 arasında kişisel gelir vergisi GSYİH’da sadece %1,4 olarak ortalama kazanırken, bölgesel benzer ülkeler için bu oran %4,4’tü. Malezya, Meksika ve Çin gibi birçok ülkede çocukla ilgili vergi avantajları uygulanmıştır. Sektörel kurumsal vergi teşviklerindeki reformlar üzerine alınacak ileri adımlarla, Kazakistan’ın düşünebileceği bir yaklaşım olan performansla ilişkilendirilen ve süre sonu hükümlerini içeren teşvikler benzer şekilde diğer ülkeler tarafından uygulanmaktadır.
Yeniden muafiyetleri azaltarak tüketim vergisi yapısının yeniden düzenlenmesi, mevcut dönemde GSYİH’nın %4’ü olan gelirlerin, 2017-23 arasında bölgesel benzerlerine daha yakın %9 GSYH seviyesine çıkmasına yardımcı olabilir. Fas ve İskoçya gibi birçok ülke, toplumsal ve çevresel maliyetleri yansıtmak için özellikle alkol gibi mallara yönelik harcama vergi sisteminde reform yapmışlardır. Orta gelirli ülkeler, çevresel maliyetleri yansıtmak için karbon fiyatlandırmasını uygulamada giderek ilerleme kaydetmektedir.
Dünya Bankası’nın son değerlendirmesi nedir?
Sonuç olarak, Kazakistan’ın Vergi Kanunu reformu, rekabeti desteklemek, adilliği artırmak ve zararlı sonuçları olan malların ve hizmetlerin doğru fiyatlandırılmasına olanak tanımak için çarpıklıkları kaldırmak için bir fırsat sunmaktadır. Bu reformlar, büyümeyi destekleyebilir, vergi tabanını genişletebilir ve gelirleri adil bir şekilde artırabilir, böylece genel mali alanı artırabilir ve Kazakistan’ı reforme eden benzerlerinin arasında güçlendirebilir. Bu konular, Dünya Bankası’nın Kazakistan Ekonomik Güncelleme’sinde ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.
