IMF, Makro İstikrar Danışmanlığı’nın İlk Bulgularını Sunar; Cesur Reformların Gerekliliğini Vurgular.
Uluslararası Para Fonu (IMF), Kazakistan’ın Madde IV müzakereleri ile ilgili ön bulguları sunmak üzere 1 Ekim’de Astana’da bir basın toplantısı düzenledi. Ekonomideki dirençliliği vurgulayan IMF, Kazakistan hükümetini daha cesur reformlar yapmaya ve mali performansı artırmaya çağırıyor.
Madde IV müzakereleri, IMF’nin üye ülkeleriyle düzenli olarak yapmış olduğu ekonomik durum ve politikalarını değerlendirmek amacıyla yaptığı incelemelerdir. Bu müzakereler, IMF Antlaşma’nın IV. maddesinden adını alan, IMF’nin üye devletlerin ekonomik ve mali gelişmelerini izlemek ve istikrarı teşvik etmekle görevlendirilmesini öngören IMF Antlaşması’nın 4. maddesine dayanmaktadır.
IMF Misyon Başkanı Nicolas Blancher liderliğindeki IMF ekibi, Kazakistan’da iki haftalık bir misyon tamamladı.
“Ekonomide güçlü bir büyüme ve bu yıl enflasyonun kademeli olarak azaldığını gördük. 2024 için %3.9’luk bir büyüme seviyesi öngörüyoruz ve bunun büyük bir kısmı yüksek kamu harcamaları tarafından desteklenmektedir. Enflasyon, Ağustos ayında %8.4 seviyesine düştü. Bu elbette çok olumlu bir gelişme,” diyerek gazetecilerin huzuruna çıkan Blancher.
İlerisini düşünecek olursak, IMF, 2025 yılında ekonominin petrol üretimindeki artış planları sebebiyle hızlanmasını bekliyor.
“Petrolya ilişkin artış, büyümenin, bizim görüşümüzce, %5’e yakın bir seviyeye çekilmesini sağlayacak. Orta vadede ise, büyümeyi, özellikle petrol dışı büyümeyi, petrol fiyatlarındaki aşağı yukarı dalgalanmalardan bağımsız olan bir şekilde stabilize olacağını öngörüyoruz. Petrol dışı GSYİH büyümesinin yaklaşık %3.5 civarında stabilize olmasını bekliyoruz,” dedi. Yüksek risklerin hala devam ettiğini, ülkenin ekonomik trajedisini etkilediğini kaydetti.
Blancher, mevcut ekonomik durumu “bir fırsat penceresi” olarak tanımladı. Ekonomik istikrar, azalan enflasyon ve siyasi istikrarla, ülkenin gelecekteki zorluklara karşı hazırlanmak ve büyümeyi, istihdam yaratımını ve sürdürülebilirliği artırmak için cesur reformlar yaparak “güneş parlıyorken çatıyı tamir etme” fırsatına sahip olduğunu belirtti.
Mali performansta daha iyi bir performansa ihtiyaç olduğu konusunda IMF, Kazakistan ile yaptığı görüşmelerde, özellikle 2023’te görülen ve 2025 yılına devam etmesi beklenen sürekli mali performans eksikliği konusunda endişelerini dile getirdi. “Bu çeşitli yönden bir sorundur,” diyen Blancher, vergi tahsillerinde gelir kıtlıklarını önlemek için bütçe planlamasının iyileştirilmesi ve daha gerçekçi vergi tahminlerine ihtiyaç olduğunu belirtti.
“Genel olarak, bu, vergi gelirlerinin yetersiz seviyesinin sonucu olduğunu düşünüyoruz ve şu anda tartışılmakta olan Yeni Vergi Kanunu’na çok destek veriyoruz ve bu, seviyesini yükseltecek reformları uygulama fırsatı sunan büyük bir fırsattır,” diye açıkladı. Blancher, bu çabada Kazakistan’ı destekleme konusundaki IMF’nin kararlılığını ifade etti. Vergi muafiyetlerinin kaldırılması ve katma değer vergisi oranının artırılması fikrini destekleyerek hükümetin övgüsünü dile getirdi. Vergi Kanunu’nun kabulü, Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in Eylül’deki ulusal adresindeki talimatının ardından 2025’e ertelendi.
IMF’ye göre, başka bir önemli konu, Kazakistan’ın Ulusal Fon’a aşırı bağımlılığıdır, bu da bütçe açıklarını finanse etmek için giderek daha fazla kullanılmıştır.
Ulusal Fon, 2000 yılında kurulan bir egemen varlık fonudur. Temel amacı, makroekonomik istikrarı sağlamak, petrol gelirlerini ve diğer kaynak bazlı gelirleri biriktirmek ve yönetmek, petrol bağımlılığını azaltmak ve doğal kaynakların sağladığı zenginliğin gelecek nesiller için faydalı olmasını sağlamaktır.
Ancak, bu fon, ülkenin liderliği ve uzman topluluğu da dahil olmak üzere eleştiriye maruz kalmıştır. “Ulusal Fon’un rolü, yıllık bütçe açıklarını finanse etmek değil. Bu, gelecek büyüme, eğitim ve altyapı için kamu kaynaklarının uzun vadeli stratejik dağıtımının bir parçası olmaktır,” diyen Blancher, bu uygulamanın enflasyon baskısı yaratma şekline ilişkin endişelerini dile getirdi.
IMF, Kazakistan’ın mali çerçevenin şeffaflığını ve kurallara dayalı doğasını güçlendirmek için “acil düzeltilen eylemler” almasını tavsiye ediyor. IMF, uluslararası en iyi uygulamalarla paralel olarak kamu finans verilerini iyileştirmek ve istatistikleri uluslararası en iyi uygulamalarla uyumlu hale getirmek için teknik yardım sağlıyor, mali faaliyetlerin ulusal bütçede tam olarak hesaplanmasını ve parlamentonun denetimine tabi olmasını sağlıyor.
Dayanıklı finansal sektöre ilişkin olarak, Blancher hükümetin finansal sektörü güçlendirmek için gösterdiği çabaları memnuniyetle karşıladı. Geçen yıl IMF ve Dünya Bankası tarafından yapılan Finansal Sektör Değerlendirme Programı’na atıfta bulunan Blancher, değerlendirmenin sektörün hala dayanıklı olduğunu sonuçladığını söyledi.
“Bu yalnızca değil, aynı zamanda yetkililerin geçen yıl kabul ettiği bir yol haritasından bahsediyorum, işte bu şimdi uygulanıyor. Bu, finansal denetimin kalitesinde, riskleri daha iyi belirlemek için geliştirilmesi gereken verilerde, yoğun çaba gerektiren önemli bir gelişmeye yol açtı. Aynı zamanda, Kazakistan Ulusal Bankası’ndaki makro ihtiyat sevkiyatını güçlendirmek için çok önemli çabaları da sağladı,” Blancher açıkladı.
IMF’nin, sorunlu bankaların çözümü için sağlam bir çerçeve geliştirme konusunda önemli çabalara tanık olduğunu belirtti. Pahalı kamu kurtarma operasyonlarından kaçınmak için kritik bir adım olarak.
“Kazakistan’ın böyle durumlarda pahalı çözümlerle karşılaştığı bir tarihçesi vardır, bu durum bankaların tedavisinin halk sektörüne büyük maliyetler getirmiştir. Hepsinin, yine en iyi uygulamalarla uyumlu olduğunu, tam olarak kamu parasına bağımlılığın önlenmesi için bu çerçevenin, Almatı’daki Finansal Düzenleme Kurumu ve Kazakistan Ulusal Bankası ile birlikte, hükümet bakanlıklarıyla işbirliği yapmayı teşvik eden büyük bir hukuki çabayı temsil ettiğini ifade etti. Blancher.
Daha cesur yapısal reformlara ihtiyaç var
Yapısal reformlar konusunda ilerleme yavaş olmuştur. Blancher, Kazakistan’ın Cumhurbaşkanı tarafından belirtilen 2029’da %6’lık hedefli büyüme hedeflerine ulaşması için daha kararlı reformlara ihtiyaç olduğunu vurguladı.
” %6’nın ulaşılabilir olduğunu düşünüyoruz,” diyen Blancher, ancak cesur reformlara ihtiyaç duyulduğunu uyardı. “Birçok muhatapla tartıştık. Bu reformların yakın gelecekte gerçekleşmediği şekilde gerçekleştiğini görmüyoruz ve bu da bir endişe kaynağı.” şeklinde konuştu.
Reformların gerektiği ana alanlardan biri, devletin ekonomideki rolünün azaltılmasıdır, sadece işletmelerdeki devlet mülkiyeti açısından değil, aynı zamanda sübvansiyonlar gibi devlet müdahalelerinin en aza indirilmesinde de.
“Gelecekteki büyüme için temel motorun rekabet olduğunu düşünüyoruz. Sonuç olarak, özel sektörün gelişebileceği rekabetçi bir ortam istersiniz. Bu, dünyanın her yerinde büyümeyi tetikleyen faktördür. Tarihte, Doğu Asya harikası gerçekten özel sektör dinamizmi tarafından yönlendirildi. Aynısı, doğal kaynaklar potansiyeli olan Kazakistan’da da olabilir,” dedi Blancher.
İklim direnci
IMF, Kazakistan’ın küresel karbon azaltma trendlerine adapte olma ihtiyacına da işaret etti. Petrol sektörünün uzun vadeli geçiş riskleri ile karşı karşıya kalması üzerine, IMF, Şu anda dünya genelinde en düşük olan yaklaşık ton başına 1 dolar olan Kazakistan’ın karbon fiyatını artırması gerektiğini savundu. Temsilci, “Karbon fiyatının yükseltilmesi, özel sektifini fosil yakıtlardan öteye ekonominin yeni sektörlerine yatırım yapmaya teşvik edecektir,” dedi ve bu durumun hükümet için önemli bir gelir artışı açabileceğini belirtti, altyapı ve yenilenebilir enerji yatırımlarını desteklemek için.
“Özel sektör, fosil yakıtlardan farklı ekonomi sektörlerine yatırım yapmak için daha yüksek karbon fiyatı ile teşvik edilecektir. Bu, aktivite ve işler yaratacaktır. Tabii ki, kamusektörün de bu yönde önemli rolleri vardır, bunlar arasında ben belirttiğim altyapı, eğitim ve iş gücünün yeniden eğitilmesi bulunmaktadır,” dedi. Toplumun sosyal sorumluluğu açısından, IMF, hükümetin enerji geçişinden etkilenecek savunmasız toplulukları sosyal transferler, eğitim ve yeniden eğitim programlarıyla koruması gerektiğini vurguladı. “Bu reformlar gerçekleştirildiğinde kaynaklar mevcut olacaktır,” dedi.
Son değerlendirme ve personel raporu, IMF’nin yürütme kurulu tarafından Kasım ayının sonuna kadar ele alınacaktır.
