Kazak Bilim İnsanı İşaret Diline Kazakça Çeviren Yapay Zeka Geliştiriyor
Kazak bilim insanı Nurzada Amangeldy, Kazakistan’da işitme engelli topluluğun hayatını değiştirmeyi umarak yapay zeka (AI) kullanarak işaret diliyi Kazak diline çevirecek bir proje geliştiriyor.
Amangeldy, Moğolistan’da doğdu. Ülkenin bağımsızlığını kazanmasından sonra ailesiyle birlikte Kazakistan’a taşındı. Şu anda, babasının Kazak toplumuna katkıda bulunma hayalini sürdürüyor.
“1993 yılında babam ve ailesi Kazakistan’a taşındı. Abay Kazak Ulusal Pedagojik Üniversitesi mezunu ve öğretmen olan babam, Moğolistan’da iken Kazakistan’dan burs alarak eğitimini burada tamamladı. Onun hayali, ailesiyle birlikte memleketine dönerek hizmet etmekti ve bence o bu hayalini zaten gerçekleştirmiş durumda,” dedi Amangeldy, Kazinform haber ajansıyla yaptığı bir röportajda.
Amangeldy’nin bilimsel yolculuğu 2002 yılında Pavlodar Devlet Üniversitesi’nde bilgisayar bilimleri eğitimi almasıyla başladı. Daha sonra, Astana merkezli Gumilyov Avrasya Ulusal Üniversitesi’ne geçti. Diplomasını aldıktan sonra, yüksek lisans derecesini tamamladı ve 2019 yılında AI üzerine odaklanan bir doktora programı için Avrasya Ulusal Üniversitesi’ne geri döndü.
AI destekli işaret diline yoğunlaşan araştırması, işitme engelli veya konuşma engelli olan insanlar için sosyal katılımı artırmayı amaçlıyor. Amangeldy, iletişimi ve erişimi geniş kapsamlı topluluk içinde artırmak amacıyla işaret dilini Kazak diline çeviren AI destekli çözümler geliştiriyor.
Ayrıca, Kazak dilinin yaklaşık 40.000 kelimeye sahip olduğunu, işaret dilinin ise yalnızca 2.500 ila 3.000 kelime içerdiğini belirtti. Dünya çapında 120 resmi işaret dilinin bulunmasına rağmen, Kazak işaret dilinin henüz geliştirilmediğini ifade etti. Amangeldy, işaret diliyi Kazak diline adapte etme konusunda umutlu olduğunu belirtti.
“Kazak işaret diline henüz net standartlar belirlenmedi, bu nedenle Kazakça, Rusça, İngilizce ve Türkçe’de 1.000 kelime seçtim ve karşılaştırdım. Elbette ki, ‘aksakal’ ve ‘baybishe’ gibi diğer dillerde karşılığı olmayan kelimeler var, bunları Kazak işaret diline adapte ettik. Bu çalışmalar doğrultusunda işaret dilinin Kazak diline çevrilebileceği sonucuna vararak bir bilimsel makale yayınladım ve bu materyale dayalı olarak araştırmaya devam ediyorum,” dedi.
Amangeldy, 4.000 kelimeyi Kazak işaret diline çevirmek için bir deney yaptı.
“Sadece bunlardan 400’ü genel olarak anlaşılıyor, yani iki sayfa metin okusanız bile sadece %20’sini anlarlar. Amacımız bilgileri uyarlamak ve okur-yazarlığı geliştirmek çünkü okur-yazar bir kişi, topluma daha hızlı entegre olur ve iş bulur,” dedi.
“Aramak için temel işaret dili kursuna katıldım ve bu bilgiyi çalışmalarımda kullanıyorum. Yapay zeka, gereksiz bilgileri eleme kapasitesine sahip bir araç olması nedeniyle büyük miktarda veriyi işlememe izin verir. Temel hedefim, işitme engelli veya konuşma engelli insanların projemizin sonuçlarından yararlanmasını sağlamaktır,” ekledi.
Kazak işaret dili projesi test aşamasında. Amangeldy, işitme ve konuşma engelli bireyler için kurumlarla anlaşarak sistemi test etmekte.
“Kreşler ve okullardaki eğitimcilerle de çalışıyoruz. Onlara işaret dil teknolojisini tanıttım, ancak işitme engelli veya konuşma engelli çocukların konuşma kalıplarına adapte edilmesi gerekiyor,” açıkladı. “Projemizin temel özelliği, geniş miktarda veriyi işleyebilen ve gerekli ayarlamaları yapabilen eşsiz bir araç olan yapay zekayı kullanmasıdır. Bu süreçte, doğrudan çocuklarla çalışan uzman eğitimcilerin desteği önemlidir.”
Amangeldy, projenin AI destekli teknoloji aracılığıyla tipik işitme yeteneğine sahip insanlar ile işitme veya konuşma engelli olanlar arasında bir “köprü” kurduğunu belirtti.
“Bu yüzden ona SignBridge adını verdik,” dedi.
Kazakistan’daki bilime destek, kadınların alandaki potansiyellerini açmalarına olanak tanıyor.
“Kazakistan’da bilime destek sayesinde projemi hayata geçirebildim. Bilimin gerçekten desteklendiği bir Kanazakistan’da yaşıyorum bu konuda araştırmacılar büyük destek alır ve bilim giderek daha prestijli bir alan haline gelir, bu da gençleri motive eder. Bir araştırmacı olarak, bunu gönül rahatlığıyla onaylayabilirim,” dedi Amangeldy.
“Araştırmacılar tarafından ‘Bir bilimsel proje uygulamak çok zor, zorluklarla karşılaşacaksınız’ dedikleri durumlarla karşılaştım. Hatta bunu terk etmemi önerdiler. Pozisyonum şudur: Devlet bursuyla okudum, bir araştırma bursu kazandım ve devlet eğitimime yatırım yaptı – sonuçlar elde etme ve geri verme sorumluluğum var. Bu ciddi bir taahhüttür,” ekledi.
