Kazak Masalları: Kahramanlar, Kötüler ve Zamansız Efsaneler
ASTANA – Marvel ve DC çizgi romanlarının ortaya çıkmasından uzun zaman önce, Kazaklar kendi süper kahramanlarına sahipti. Parlak zırhlar içinde, kılıçları sallayarak ve rüzgardan daha hızlı giden atlar sırtında savaşan bu kahramanlar, cüretkar bir şekilde halklarını korumaya ve kötü güçleri yenmeye adanmıştı. En tanınmış batyrlardan biri Kobylandy Batyr’dır ve genellikle Herkül’e benzetilir – cesur bir savaşçı olan bu kahraman, halkını korumak ve kötü güçlere karşı savaşmak için adamıştır. Onu diğerlerinden ayıran şey, sadık atı Tayburyl’dir, tek bir akıntıda dağları ve çölleri aşabilecek kadar hızlı bir at.
Kazak folklorunda, at sadece bir ulaşım aracı olarak değil, bir arkadaş, bir koruyucu ve bazen hatta bir sihirli varlık olarak da hizmet eder. Atalara derin bir kültürel saygı duyulması, birçok efsanede tekrar eden bir tema olarak karşımıza çıkar.
Kobylandy Batyr’ın hikayesi sadece bir masal değil, birkaç dile çevrilen bir destandır. Kipçaklar ülkesinde, güçlü bir Kazak kabilesinde, zengin bir çift yaşardı ve sahip oldukları zenginliğe rağmen çocukları yoktu. Bu derin bir üzüntü ve aşağılanma kaynağıydı. Bir büyük toplantıda, şu sözlerle alenen utandırıldılar: “Oğlu olmayanlar için burada yer yoktur. Kızı olmayanlar için burada neşe yoktur.”
Kaderlerini değiştirmeye kararlı olan çift, kutsal bir hac yolculuğuna çıktı, kutsal yerleri ziyaret etti ve atalarının ruhlarına dua etti. Yolculukları o kadar zorlu geçti ki demir ayakkabıları ince paralara, sopaları ise iğne boyutuna kadar aşındı. Umutlarını kaybetmek üzereyken duaları kabul edildi ve bir oğulları oldu – Kobylandy. Sıradan bir çocuk değil, büyüklüğe ve büyüklüğe adanmış bir çocuk:
“Düşmanın alt edilemeyeceği. Her zaman savaşın içinde olacak. Bir kurşun onu delip geçemezdi. Bir kılıç onu kesemezdi. Onu suya atın – boğulmazdı. Onu ateşe atın – yanmazdı,” masal onu böyle tanımlar.
Çocuk yaşta bile Kobylandy olağanüstü güç ve bilgelik sergiledi. Beş yaşında derin düşüncelere daldı, altı yaşında aklı yaşlılarınkine kadar keskindi. On ikisinde, efsanevi atını eyerledi, zırhını giydi, kılıcını ve yayını kuşandı ve savaşa hazırdı.
Hiçbir kahraman hikayesi aşk hikayesi olmadan tamamlanmaz. Kobylandy’nin gelini Korkty, sadece güzel bir genç kız değil, aynı zamanda danışmanı ve koruyucusuydu. Mukhtar Auezov, Kazakistan’ın en büyük yazarlarından biri, onu “derin ve bilge aşkın, sevgili ile karşılaşacağı zorlukları öngören ve aşan sevgiyi simgelediğini” tanımladı. Aynı zamanda Tayburyl’ı yetiştirmede önemli bir rol oynadı, onun her zaman savaşa hazır olmasını sağladı.
Kobylandy’nin en büyük savaşları, Kazak topraklarını tehdit eden yabancı istilacılar olan Kalmyks’e karşıydı. Bu savaşçılar güçlü ve acımasızdı, ancak Kobylandy ve müttefikleri için birer rakip değildi.
“Eğer Kobylandy ülkeme gelirse, ben mahvolurum. O bir şahin ve biz kargayız. Kargalar, şahinlerin avıdır. O bir kartal ve biz kargayız. Zor bir savaş olacak,” diye bir Kalmyk savaşçısı bile itiraf etti.
Kobylandy’nin zaferleri ulusal özgürlüğü simgeliyordu ve Kazak halkının vatanlarını savunma kararlılığını yansıtıyordu. Onun mirası nesilleri hala ilham veriyor.
Zhalmauyz Kempir ve Er Tostik
Her masalın korkutucu bir kötü karaktere ihtiyacı vardır ve Kazak folklorunda Zhalmauyz Kempir – aynı zamanda Mystan Kempir olarak da bilinir – bu rolü üstlenir. O, klasik “kötü cadı” figürüdür – kurnaz, güçlü ve korkulan. Kendi adı bile anlamlıdır: “Zhalmauyz” yaklaşık olarak “yiyici” anlamına gelirken “Kempir” “yaşlı kadın” veya “cadı” anlamına gelir.
Gücüne rağmen, o asla yenilmez değildir. Kahramanlar genellikle cesaret, zeka ve kaynaklar aracılığıyla onu alt ederler. Kazak folklorunda ana tema, iyiliğin zeka ve cesaret aracılığıyla kötülüğü yenilmesidir. Onu özellikle korkutucu yapan şey, genellikle kurbanlarını tuzağa düşürmek için aldatmayı kullanan şekil değiştirme yeteneğidir. Ancak, genellikle yaşlılardan veya sihirli hayvanlardan bilgelik alan hızlı düşünen kahramanlar tarafından kolayca kandırılır.
Zhalmauyz Kempir’in oynadığı en iyi bilinen hikayelerden biri Er Tostik’tir. Bu destanında, kahraman Er Tostik’i esir alan Zhalmauyz Kempir, onu kendi barınağına hapsetmeye çalışır. Ancak Er Tostik, sihirli yaratıkların ve ortakların yardımıyla onu atlatır ve planlarını bozar.
Zhalmauyz Kempir’in karakteri göçebe yaşamın sert gerçeklerini yansıtır. Kazak bozkırı öngörülemeydi ve doluydu, bu da hayatta kalmak için dikkatli olmayı ve akıllı olmayı zorunlu kılıyordu. Onun hikayeleri, en zorlu zorlukların bile direnç ve deha sayesinde aşılabileceğini hatırlatır.
Kumru efsanesi
Kazak kültüründe kumru özellikle mutluluk ve iyi şansı simgeler. Yaygın bir inanışa göre, bir kumru evin çatısında bir yuva yaparsa, o eve bolluk getirecektir. Kazakistan’ın en sevilen masallarından biri bu saygıyı yakalar – cesur kumru ve korkunç yılan Aydahar efsanesi.
Masala göre, Aydahar acımasız bir mitolojik yılan olarak dünyayı korkuyla yönetiyordu. Bir gün, hizmetçisi olan sivrisinek, bir görev için yola çıktı: “Dünyanın her yerine uç ve bütün yaratıkların kanını tadın. Dönün ve hangi kanın en tatlı olduğunu bana söyleyin. Bu yaratıklar benim bir sonraki kurbanlarım olacak.”
Sivrisinek, tüm yaratıkların kanını denedi. Ancak dönüşünde, görevinden haberdar olan zeki bir kumru ile karşılaştı. Sivrisineği gerçeği açıklamamak için ikna etmeye çalışan kumru, insanlara büyük acılar getireceğini uyararak konuşmamasını rica etti. Sivrisinek reddettiğinde, kumru hızla harekete geçti – sivrisinek Aydahar’a konuşmak üzereyken dili ucunu ısırarak işi bitirdi. Yanıtını ifade edemediği için sadece çaresizce vızıldayabildi. Anı kovalayan kumru, “biliyorum, söylemek istediği şey en tatlı kan yılanlar gibi sizin gibilerin kanıdır!” dedi.
Kızgın olan Aydahar, kumruları kovalamak için gökyüzüne yükseldi. Kuyruğunun ucunu ısırarak ondan bir parçayı koparmayı başardı, ancak sonunda kaçmayı başaran kumru Korkuya kapılarak yere çakıldı ve öldü. O günden beri kumrunun kuyruğu çatallı olarak kaldı – cesaret ve hızlı düşünme anısının kalıcı bir sembolü.
Bu sevgiyle anılan hikaye o kadar etkileyiciydi ki, efsanevi Kazak animatör Amen Khaydarov 1967’de bir çizgi film uyarlaması yaptı. Kumru efsanesi, cesaret, sadakat ve kötülüğü alt etme hakkında bir hikaye olarak, insanlar ile doğa arasındaki derin bağı hatırlatır.
Kazak folkloru, kahramanlar, mitolojik yaratıklar ve zamansız derslerle doludur. Bu hikayeler, hala Kazak kültürüne derinden gömülü olan dayanıklılık, bilgelik ve cesaret değerlerini yansıtmaya devam eder.
