Kazakistan, Arkeologa Göre Benzersiz UNESCO Mirası Adayları için Potansiyel Taşıyor
Kazakistan, insan ve doğal tarihin binlerce yılından oluşan ve dünyanın dokuzuncu en geniş topraklarına sahip olan Üst Tethys Okyanusu’nun sınırlarını aşan çöl, kireç taşı tortullarının süslediği, manzarası gerçekten değerli olan bir arkeoloji ve anıt koruma uzmanı Dmitry Voyakin’in Astana Times ile yaptığı röportajda belirtildiği üzere UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne özgün adaylıklar sunmak için önemli bir potansiyele sahip.
Eski Tethys Okyanusu’nun altındaki tarihi alt bölümünde, kum ve kil boşluklarının, kireç taşı tortularının, süs kayalarının ve kanyonların üzerinde unutulmuş bir antik tarih anıtı gün yüzüne çıkabilir.
Mangistav Bölgesi, Üstyurt platosu, mausolea ve kulpytas (türbe kitabeleri) ile nekropollerinin yanı sıra yeraltı kaya camileri, kültürel ve doğal mirasın benzersiz bir karışımını sunmaktadır ve bu özellikle UNESCO listesi için değerli olabilir.
Voyakin, “Bu çeşitliliğin hepsi bir mülk olarak sunulabilir, belki de bölgenin tarihinde ve UNESCO ile olan ilişkimizde bir ilki temsil edecek şekilde, doğal ve kültürel unsurları kapsayan karma bir miras alanı olarak sunulabilir. Bu bize ve genel olarak Orta Asya bölgesine benzersiz bir deneyim olacak,” dedi.
Bu tür bir adaylığın getirdiği küresel tanınmanın ötesinde, Voyakin’e göre, bu, Kazakistan’ın bilim ve miras yönetim sisteminin gelişimi için hayati bir dönem noktası olacaktır.
“Kazakistan böyle bir adım atarsa, buradaki en önemli şey övünmek veya ne kadar iyi olduğumuzu göstermek değil. Neden önemli? Çünkü bu konuyu gündeme getiren ilkler olacağız, bu da Kazakistan’ın bağımsızlık yıllarında miras yönetimi alanındaki ilerlemesini gösteriyor. Biz en karmaşık adaylık nesnelerinden bahsediyoruz ve potansiyelimize sahibiz. Kazakistan’ın bu adaylığı hazırlamak için insan kaynakları potansiyeline, bize bu adaylığı Dünya Mirası Listesi’ne ilk kez dahil edebilecek diplomasi potansiyeline ve daha sonra böyle bir karmaşık alanı yönetme potansiyeline sahip olduğumuza eminim,” diye ekledi.
Voyakin ayrıca Orta Asya’nın camileri ve minareler (ezan kuleleri) veya Orta Asya’nın kaya resimleri gibi diğer seri küresel adaylıkların dahil edilmesini umut ettiğini de belirtti. Bu siteler, İpek Yolu’yla ilgili olmayan, Kazakistan’ı yeni girişimler başlatan bir lider olarak konumlandırabilir.
“Kazakistan, diğer Orta Asya ülkeleri gibi kaya resimleri açısından zengindir. Zaten birkaç sitesi dahil etme deneyimimiz var, örneğin Tamgaly kaya resimleri, listede. Ülkemizde onlarca başka site bulunuyor. Bunlar bireysel adaylıklar olarak veya seri olarak dahil edilebilir. Seriye gelince, bu komşu ülkelerimizi de içeren geniş bir bölgeyi kapsar” dedi Voyakin.
“Ya da üzerinde çok konuşulan başka ilginç bir adaylık, Altay’ın Altın Dağları. Bu, Altay ve Berel’deki altın höyükler gibi muhteşem Saka nekropolilerini içerir. Bu adaylık muhtemelen komşu ülkeleri de içerecek” diye ekledi.
İpek Yolu boyunca seri trans ulusal adaylıklar
Şu anda üzerinde çalıştığı projelerle ilgili olarak Voyakin, ipek yolunda seri trans ulusal adaylıkların hazırlanmasında çok sayıda ülkenin yer aldığı bir eğilime dikkat çekti.
“Bu tür adaylıklar, birçok ülkeyi içerdiğinde veya tek bir site bir devletin sınırlarını aştığında ve farklı tarihi dönemleri aştığında en zorlu adaylıklardan biridir. Bu tür adaylıklar yalnızca bu çalışmaları hazırlamak ve UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne başarılı bir şekilde dahil etmek için geniş bir bölgenin birçok ülkesinin işbirliği ile mümkündür,” dedi.
Kazakistan’ın en son seri trans ulusal kültürel adaylığı, Çin’den batıya ticareti açan tarihi İpek Yolu’nun ana damarlarından biri olan ipek Yolları: Chang’an Tian Shan Koridoru’nun rotalar ağının 2014 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmasıydı.
“Bu proje sayesinde ülkeler, 33 tarihi ve kültürel miras alanını eşzamanlı olarak listeye alarak birçok yıl boyunca birçok olumlu sonuç eksikliğini aştılar. Bu sitelerin sekizi Kazakistan’da bulunmaktadır” dedi Voyakin.
Arkeologlar, Almatı ve Camul bölgelerinde kaybolmuş bir dizi antik kenti ortaya çıkardılar. Kazakistan’ın sekiz sitesi, Karluk Khaganate’ın başkenti kabul edilen ortaçağ şehri Kayalyk’ten, demir, metal ve cam üretim merkezi, ortaçağ Talgar sitesi ve Saryesik-Atyrau çölü sitelerine kadar çeşitli yerlerini içeriyordu.
“Çambul Bölgesi’nde beş site, Aktobe-Stepninskoye, Kostobe, Ornek, Kulan yerleşimleri ve Akyrtas arkeolojik kompleksi içerir.” dedi.
“Akyrtas, bugüne kadar Kazakistan’da bilinen en gizemli komplekslerden biri olma olasılığı taşımaktadır. 140 metreye 130 metre boyutunda, tamamen kırmızı taştan yapılmış nadir komplekslerden biridir. Duvarlar iki ila üç metre yüksekliğinde ve son derece iyi korunmuştur. Bu muazzam ve müthiş güzel bir sitedir” diye ekledi Voyakin.
Voyakin, eski tarihin daha kesin bir şekilde ortaya çıkarılması için sitelerin bütünlüğünün bireysel olarak değil bir bütün olarak incelenmesinin önemli olduğunu savunuyor.
“Örneğin, camiler gibi bireysel anıtlardan bahsedersek, evet, bunların muhafazakar bir tarzda inşa edildiği açıktır: mihrap kısmı (Mekke’ye işaret eden camideki niş), minber (vaaz kürsüsü) ve minaret bulunmaktadır. Ancak ilginç olan sadece bina değildir, yapının yapısı geleneksel tasarımı takip edebilir, ancak diğer binalar ile olan konumunu, yani manzara özelliklerini de içerir” dedi Voyakin.
Almatı Bölgesi’nde bulunan Kayalyk’ta keşfedilen yapılar, 12-13. yüzyıl camisi, Hristiyan kilisesi ve Budist ve Maniheist tapınakları da dahil olmak üzere tek bir dinsel geçmişten gelmiyor.
“Bu, bölgede hoşgörü ve birlikte yaşamanın nasıl gözlemlendiğini gösteriyor. (…) Yalnızca bir mimari yapı olarak değil, kompleks bir bütün olarak baktığımızda, bu mesele tamamen farklı bir boyut kazanıyor” diye ekledi Voyakin.
Fergana-Syrdarya koridoru
Kazakistan, diğer devletlerle işbirliği yaparak şu anda üzerinde çalıştığı başka bir adaylık projesinde yer alıyor. Bu girişim ipek yolunu genişletiyor ve dört ülkeyi içeren Fergana-Syrdarya koridoruna odaklanıyor: Kazakistan, Kırgız Cumhuriyeti, Tacikistan ve Özbekistan.
Bu koridor, Tian Shan’ın kuzeybatı sınırı olarak, yüzyıllardır var olan dev antik gözlem kuleleri, otlamalar, Otyrar ve Zhetiasar oazisleri ve eski Oguz şehirleri ile doludur.
“Örneğin, Kazakistan’daki Fergana-Syrdarya koridoru içinde, bu geniş bölgenin tarihinde bir numaralı yere sahip olduğunu söylemekten çekinmeyeceğim bir şehir vardır – Ispijab şehri. Büyük ölçüde araştırılmamış şehir, çünkü modern bir şehir tarafından tamamen kaplanmıştır, bu nedenle şu anda Ispijab, Taraz dönemine benzer şekilde bilimsel bir inceleme potansiyelinin olduğunu düşünüyorum. Üst kısmı tamamen yapılmış olan şehir, üst tabakaları yok edilmiş, ancak çok derin, ben 10 metreden fazla kültürel tabakalar olduğunu düşünüyorum. İleride Kazakistan’ın bu alanı incelemeye başlayacağına inanıyorum” diye ekledi Voyakin.
Keşfedilecek çok daha fazla
Kazakistan’ın, kentsel peyzajlarının altında gizlenmiş geniş tarihine, çalışma olanakları geniş olanaklar sunuyor.
“Bir yüzde olarak, sahip olduğumuz ve bildiğimiz şey bir damla denizin içinde kalır. Kazakistan’ın dokuzuncu ülke olmasına rağmen binlerce yılda yer alan aktif tarihin düşünün. Her sezon, arkeologlar bir sonraki sayfayı açarlar, ancak çabalarına rağmen, bize tam bir resim veremezler çünkü incelenmesi gereken devasa bir alan var” dedi Voyakin.
Kazakistan’ın arkeolojik hazinelerinin çoğu henüz ortaya çıkarılmamıştır, çoğunlukla toprak ve tortul tabakaların altında gömülü oldukları için.
“Arkeolojik anıtların özelliği iki yönden ortaya çıkmaktadır: sitelerin gizliliği, yani genellikle yeraltı ve belirgin olmayan işaretler nedeniyle bilinmeyen ve sitelerin kırılganlığı, yani bu anıtların çok kolay yıkılabilmesi ve bir greyderin yarım gün içinde, binlerce yıl boyunca oluşan yerleşimleri yıkabilmesidir” dedi Voyakin.
Bu keşfedilmemiş nesnelerin yasalarla korunması ve yasal düzeyde ele alınması gerektiğini belirtti.
Kaynak: https://astanatimes.com/2024/06/kazakhstan-eyes-first-unesco-world-heritage-site-with-unique-nomination-mixing-natural-and-cultural-attributes-expert-says/
