Kazakistan, Turar Ryskulov’un Mirasının 130. Yılını Anıyor.
Kazakistan, önde gelen bir devlet adamı, akademisyen ve diplomat olan Turar Ryskulov’un 130. doğum gününü kutluyor. Türk topluluklarının birliği için kararlı bir savunucu olarak tanınan Ryskulov, ortak miraslarını ve kolektif hedeflerini savunarak Birleşik Türkistan’ın kurulmasını hayal etti.
Ryskulov, siyasi haklar, özgürlükler ve eşitlik konularında eleştirel meselelere karşı kararlı bir şekilde mücadele eden ve Türkistan’ın yerli halkları için adil bir muameleyi savunan bir vizyoner düşünürdü. Çalışmaları, Moğolistan’daki Komintern (farklı ülkelerden komünist partileri birleştiren uluslararası bir örgüt) ile yaptığı işbirliği sayesinde ülkenin diplomatik faaliyetlerini belirgin şekilde şekillendirdi ve bağımsız bir Moğol devletinin kurulmasına katkıda bulundu. Ayrıca Moğolistan’ın başkenti Ulaanbaatar’ın (Kızıl Kahraman) adının konmasında da etkili oldu.
1894 yılında Zhetisu Bölgesi’nde doğan Ryskulov, Rus-Kazak yatılı okulunu ve Taşkent Pedagoji Enstitüsü’nü bitirdi. Orta Asya’daki 1916 ulusal kurtuluş ayaklanmasında derin bir şekilde yer aldı ve daha sonra Merke, Zhambyl Bölgesi’nde Bukara Cemiyeti’ni (Kazak Gençliğinin Devrim Birliği) kurdu. Bu dönemdeki liderliği geniş saygı kazandırdı.
Ryskulov’un organizasyonel yetenekleri, 1918-1919 yıllarındaki yıkıcı kıtlık döneminde en belirgin hale geldi. Devrim ve iç savaşın bir sonucu olarak Türkistan’ı vuran bu kıtlıkta Merkezi Açlıkla Mücadele Komisyonu Başkanı olarak liderliği, bir milyondan fazla Müslümanı kesin ölümden kurtardı. Kararlı talepleri, Rus Bolşeviklerini kıtlığın ciddiyetini kabul etmeye ve krizi hafifletmek için gıda ve mali kaynaklar ayırmaya zorladı.
Aylar içinde, komisyon geniş destek ağları oluşturdu, Türkistan genelinde 1.200’den fazla kamu yemekhanesi, yetimhaneler, hastaneler ve sanitasyon halkaları kurdu. Ryskulov’un çabalarıyla 11.000 yerel genç mobilize edildi ve 1919 baharına kadar kıtlığın etkileri azaltıldı.
Nisan 1919’da Ryskulov, Türkistan Komünist Partisi içinde ayrı bir Müslüman bürosu (Musburo) kurdu ve bu hızla bölgede Rus Bolşeviklerin hakimiyetine meydan okuyabilen etkili bir örgüte dönüştü.
Musburo, hükümet, parti ve askeri alanlarda liderleri eğitmek için bir merkez haline geldi, yerli aydınlar ve yönetici elitler yetiştirdi. Onun himayesinde, okuma yazma bilme mücadelesinde önemli adımlar atıldı, kültürel ve eğitim kurumları kuruldu ve yerel dilde yayıncılık ve medya teşvik edildi. Musburo ayrıca Türkistan’ın yıkılan ekonomisinin canlanması, özellikle tarım ve pamuk üretimi alanlarında, hayvancılık ve endüstri reformlarının teşvik edilmesi için çaba harcadı.
1920’de Ryskulov, Türkistan Sovyetler Konseyleri Merkez Yürütme Komitesi’nin ilk yerli başkanı oldu. Yerel geleneklere saygı gösteren bir yönetim önceliklendirdi ve kapsayıcı yönetim için bir örnek teşkil etti.
Atalarının yerinden edilmiş göçebe nüfuslarına geri dönme konusunda destek sağladı ve sağlık, eğitim ve kültürel gelişime odaklandı, uzun vadeli ilerleme için temeller attı.
1916 ayaklanması sırasında yerlerinden edilen Kazak ve Kırgız mültecilere önemli destek sağladı, Çin’den sürülen bu mültecilerin geri dönüşlerini kolaylaştırdı ve mali ve malzeme yardımını sağladı.
Ryskulov, Türkistan’ın siyasi özerkliği için kararlı bir şekilde mücadele etti, Türk dillerini konuşan halklar için ulusal bir devlet hayal ediyordu. Eğitimi ve ekonomik kurtuluşu vurguladı, kültür konseyleri, araştırma kurumları ve bilim insanları için sosyal destek oluşturarak büyük adımlar attı.
Gelişime dönüştürücü katkılar
Ryskulov, Kazakistan’ın doğusunu güneyi ile bağlayan ve endüstriyel büyümeyi teşvik eden Türkistan-Sibirya demiryolunun (Turksib) inşasında önemli bir rol oynadı. Bu demiryolu, modern Kazakistan için hayati bir ekonomik atardamar olmaya devam etmekte, endüstriyel büyümeyi teşvik etmekte ve Kazak uzmanlarının ve mühendislerinin yetişmesine hizmet etmektedir.
Ayrıca Karagandy Bölgesi’ndeki kömür ve metalurji kompleksleri gibi büyük endüstri merkezlerinin gelişimine yardımcı oldu ve tüm-SSCB seviyesinde büyük ulusal rezervlerin oluşturulmasına katkıda bulundu. Altyapının ötesinde, okur-yazarlığı, kültürel kurumları ve yerel dilde yayınları geliştirmeyi destekledi.
Türk dillerinin özerkliği için kararlı savunuculuğu ve Sovyet politikalarına yönelik eleştirileri nedeniyle siyasi baskıların hedefi haline geldi. 1937 yılında sahte suçlamalarla tutuklandı, 1938’de idam edildi ve 1956’da ölümünden sonra rehabilite edildi.
Kalıcı etki
Yirmi yıl süren kamu hizmeti boyunca Ryskulov, özellikle genç bireyler olmak üzere Türk-Müslüman liderlere destek verdi. 1922’de Karkaraly’de haksız yere hapsedilen Alikhan Bokeikhanov’un serbest bırakılmasını sağlamak için çalıştı. İç Savaş sonrası zulme uğrayan birçok kişiye bilimsel, kültürel ve toplumsal katılım fırsatları sundu. Bunlar, Alash hareketinin önemli figürleri olarak Mukhamedzhan Tynyshpayev, Khalel ve Zhakhansha Dosmukhamedovs, Magzhan Zhumabayev ve Mukhtar Auezov gibi tanınmış kişileri içeriyordu.
Ryskulov ayrıca yaklaşık 20 kitap ve 200’den fazla bilimsel çalışma yazan verimli bir bilim adamı ve araştırmacıydı. Önemli yayınları arasında “Semirechye Meseleleri”, “Lenin ve Doğu Halkları”, “Devrim ve Türkistan Yerlileri”, “Orta Asya Halklarının 1916 Ayaklanması” ve “Turksib” bulunmaktadır. Ne yazık ki, Kazakistan tarihi üzerine yazdığı büyük çalışmalarından biri, tutuklanmasının ardından el konulmuş ve sonsuza dek kaybolmuştur.
