Kazakistan Ünlü Besteci Sydyk Mukhametzhanov’un 100. Yılı Kutluyor
Kazakistan’ın başlıca bestecilerinden ve ulusal besteciler okulunun önemli figürlerinden biri olan Sydyk Mukhametzhanov’un 100. doğum günü 5 Eylül’de kutlandı. 1924 yılında Karagandy Bölgesi’nde bulunan Shet İlçesi’nde doğan Mukhametzhanov, 20. yüzyıl Kazak müziğinin klasikleri olarak kabul ediliyor.
Kazak müziğinde birçok yeni türün öncüsü olan Mukhametzhanov, ilk ulusal komik opera, ilk Kazak oratoryosu ve ses ve orkestra için konçerto türünü başarıyla oluşturdu. Benzersiz yeteneği hem çağdaşları hem de tarihçiler tarafından takdir ediliyor.
Mukhametzhanov, ilk olarak 1940 yılında Taraz’da yedi yıllık eğitimini tamamladıktan sonra Almatı’ya taşındı ve burada önde gelen amatör kulüplerde kısa bir kursa katıldı. Burada ilk kez müzik teorisi ve solfejle tanıştı. Babası dombra ve kobyz çalan kui (geleneksel müzik eseri)de ustalık kazanmış olaan nadir bir sanatçıydı, annesi ise güzel bir sesi vardı. Onlardan, halk müziğine derin bir sevgi ve geniş bir repertuar bilgisi miras aldı.
1943 yılında Rus okulunda ortaöğrenimini tamamladıktan sonra Mukhametzhanov, Almatı Müzik Koleji’nde teorik ve kompozisyon bölümüne kaydoldu ve burada 1946 yılına kadar eğitim gördü. Daha sonra Almatı Konservatuvarı’nda hazırlık kursuna geçti, ancak sağlık sorunları nedeniyle eğitimi yarıda kesildi. 1947-1949 yılları arasında Zhambyl Bölgesi’ndeki çeşitli kurumlarda amatör çevrelerin lideri olarak çalıştı. 1949 yılında Çaykovski Müzik Koleji’nin teorik ve kompozisyon bölümünden mezun oldu ve 1957 yılında Almatı Devlet Konservatuvarı’nda Yevgeny Brusilovsky’nin öğrencisi olarak eğitimini sürdürdü.
Konservatuvar yıllarında Mukhametzhanov aynı zamanda Kazak Radyosu’nda müzik editörü olarak çalıştı. 1960-1962 yılları arasında Kazakistan Besteciler Birliği başkanlığı yaptı, 1964-1968 yılları arasında Kazak Filamonik Orkestrası’nı yönetti ve 1969-1972 yılları arasında Kazak Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu’nu yönetti.
Mukhametzhanov, Abay’ın şiirlerinden esinlenerek Kazak şarkı sanatına önemli katkılarda bulundu. “Zhark etpes kara konilim ne kylsa da” (ruhum asla parlamayacak), “Ozgege konylym toyarsyn” (ruhum yorgun düşebilir) ve “Gashyktyn til – tilsiz til” (aşkın dilsiz dili) gibi eserlerini bestelemiştir.
“Koktem valsi” (bahar valsi), “Syrly kaiyn” (gizemli huş ağacı) ve “Zhastar marshy” (gençlik marşı) gibi tanınmış şarkıları ve romansları, çocukluk, gençlik, huzur ve emek gibi temalarıyla övgü almaktadır.
Sinfonik şiir “Shattyk otany” (sevinç yurdu), Bükreş’teki Dünya Gençlik ve Öğrenci Festivali’nde tanınmış ve bir yıl sonra Zhambyl’in adını taşıyan Milli Ödül ile ödüllendirilmiştir. Bu senfoni 1953 yılından itibaren 25 yıl boyunca Kazak Radyosu tarafından günlük olarak yayınlanmıştır.
Mukhametzhanov, “Beket”, “Aisulu”, “Zhumbak kyz” ve “Akhan Seri – Aktokty” gibi birkaç opera, ayrıca “Golos vekov” (çağların sesi) adlı oratoryo ve “Burya” (fırtına) adlı senfoniyi bestelemiştir ve bu eserler Kazak müziğinde önemli bir etki yaratmıştır.
Kazak Opera’sı orkestra şefi ve Onurlu Kazakistan Sanatçısı Abzal Mukhitdin ile yapılan bir röportajda, Mukhametzhanov’un Kazak müziğine yaptığı katkılar övgüyle karşılandı.
Mukhitdin, Mukhametzhanov’un Kazak halk müziği unsurlarını modern müzik yapılarıyla birleştirerek karmaşık müzik formları ve orkestrasyonlar yaratma konusundaki becerisini vurguladı. Mukhitdin, “Mukhametzhanov, ulusal geleneklerin derinliğini Batı klasik müziğiyle birleştiren benzersiz bir yaklaşımla tanındı” dedi.
Mukhitdin, Mukhametzhanov’un eserlerinin günümüzde hala etkili olduğunu ve çağdaş müzisyenlerin ve dinleyicilerin, eserlerini özgün ve müzikal geleneklerin derin yansımaları açısından değerli bulduklarını belirtti. Mukhitdin’e göre, operaları, oratoryoları ve senfonilerinden alıntılar sık sık konserlerde ve festivallerde icra edilmekte, “Aisulu” ve “Akhan Seri – Aktokty” gibi eserler yeni nesil sanatçılar ve bestecileri ilham vermeye devam etmektedir.
“Mukhametzhanov, romanslarından oluşan ‘Abai ve Aigerim’ radyo operasını oluşturdu; bu eserlerden birini ben üniversite öğrencisiyken kendim seslendirdim” dedi Mukhitdin.
Mukhitdin, Mukhametzhanov’un mirasının modern Kazak müzik sahnesini şekillendirmede kritik bir rol oynadığını vurguladı. Eserleri geleneksel Kazak müziğini çağdaş akımlarla buluşturarak müzik dilini zenginleştiriyor ve geliştiriyor.
2022 yılında, Karagandy’deki Madenciler Kültür Sarayı’nın karşısındaki Yıldızlar Caddesi’ne Mukhametzhanov’un sonsuz mirasını anmak için bir anıt dikildi.
Bestecinin doğum gününü anmak için Astana Opera, 29 Kasım’dan 1 Aralık’a kadar en önemli eserlerinden biri olan “Aisulu”yu sahneleyecek.
Hazırlık sürecinin geçmiş prodüksiyonlardaki partisyonları analiz etmeyi, müzik materyallerini gözden geçirmeyi ve eseri 1960’ların ve 70’lerin tarihî bağlamını ve tarzını yansıtan yeni bir versiyon oluşturmayı içerdiğini belirten Mukhitdin, “Bu hafif komik opera bir zamanlar operet türüne yakındı, ancak amacımız büyük bir esere dönüştürmektir. Zorluk, eserin algılanmasındaki hafifliği korurken, eserin ölçeğini seyirciden gizli tutmaktır” dedi.
“Kadro aslında genç sanatçılardan oluşacak ve Sovyet döneminin atmosferine kendilerini nasıl bırakacakları konusunda zorluklarla karşı karşıya kalacaklar. Görevimiz, onları yönlendirmek ve tüm incelikleri detaylandırmaktır” dedi.
Mukhitdin, yönetmen ve orkestra şefi arasındaki işbirliğinin prodüksiyonun uyumluluğu için hayati derecede önemli olduğunu vurguladı. Yönetmen Yerenbak Toikenov’un, daha önce Karagandy’de operayı sahnelediği Mukhitdin ile birlikte çalışacağını belirtti.
“Deneysel ve derin bilgi ile Mukhametzhanov’un orijinal versiyonuna geri dönüyoruz, eseri daha sağlam bir prodüksiyona genişletirken hafifliğini ve komik unsurlarını koruyarak” dedi.
