Kazakistan’ın Su Kullanımı: Zorluklar ve Reform Yolculuğu
Küresel su kıtlığı giderek artarken, Kazakistan su kaynakları yönetiminde büyük zorluklarla karşı karşıya. Doğal rezervlerine rağmen, verimsiz kullanım ve yaşlanan altyapı, reformlar ve koruma konusunda halkın farkındalığının acil olduğunu vurgulayan Kazinform’un analitik bir makalesine göre, Kazakistan su kaynakları yönetiminde önemli zorluklarla karşı karşıya.
Kazakistan’ın su kaynakları çoğunlukla yüzey suyuna dayanır ve yıllık ortalama hacmi 106 kilometreküp olarak belirlenmiştir. Bu miktarın %44,3’ü Çin, Özbekistan, Rusya ve Kırgızistan ile paylaşılan sınır ötesi nehirlerden gelmektedir.
Ülke, Aral-Sırderya, Balkaş-Alakol, Yertis, Yesil, Zhaiyk-Hazar, Nura-Sarysu, Tobıl-Torgay ve Shu-Talas olmak üzere sekiz su havzasına ayrılmıştır. Bu havzalar, endüstri, tarım ve evsel tüketim için başlıca su kaynaklarıdır.
Çeşitli sektörlerde su kullanımı 2023 yılında 24,9 kilometreküpe ulaşmış olup, petrol, gaz ve madencilik gibi genişleyen endüstriler nedeniyle istikrarlı ancak potansiyel olarak artan bir talebi yansıtmaktadır.
Endüstri, toplam su alımının %23,5’ini oluşturmakta olup, bunun %94,7’si yüzeyden, %5,3’ü ise yeraltından sağlanmaktadır. Bu miktarın %75’i işlemden sonra tekrar su kaynaklarına deşarj edilmektedir.
Tarım hala en büyük tüketici konumunda olup, toplam su alımının %60’ını kullanmaktadır. 2020’den 2023’e kadar, ortalama olarak yılda 14,8 kilometreküp sulama için kullanılmış olup, bunun %98,8’i yüzey suyundan sağlanmıştır. Evsel tüketim ise toplam su alımının sadece %4’ünü temsil etmekte, yaklaşık bir kilometreküpe denk gelmektedir.
Kazakistan’ın yaşlanan su altyapısı kritik bir zorluk olarak karşımıza çıkmakta olup, suyun %40’ı kötüleşmiş durumda bulunan altyapılardan gelmektedir. Birçok boru hattı, bazıları 30 yıldan eski olan, ciddi sızıntılarla karşı karşıyadır ve önemli su kayıplarına yol açmaktadır.
Hükümetin bildirdiğine göre, Kazakistan’ın toplam su temin ağı 100.000 kilometreyi aşmakta olup, çoğu önemli onarımlar veya tamamen değiştirilmeler gerektirmektedir. Bazı bölgelerde, altyapının %50’sinden fazlası eskimiş olup, su kaybına ve hizmet kalitesinin düşmesine katkıda bulunmaktadır.
Köyler, merkezi su erişimine nüfusun %96,6’sına ulaşmışken, kent bölgelerinde bu oran %98,9’a yükselmektedir. Bu bölgesel farklılıkları ele almak adına, hükümet bu yıl içinde 437 yerleşim yerinde yaşayan 1,4 milyon kişinin içme suyuna erişimini iyileştirmek için 30 altyapı projesi uygulamaktadır.
Anatoly Ryabtsev, Su Hub Uluslararası Araştırma Merkezi direktörü, Kazakistan’ın şu anda kritik su kıtlığıyla karşı karşıya olmadığını, ancak verimli kullanımın endişe verici olduğunu belirtti.
Ryabtsev, “Kazakistan’da en ciddi su kıtlığı Mangistau bölgesinde, Aktau termik santraline bağlıdır. Diğer bölgelerde ise su kaynağı istikrarlıdır ve kıtlıklar öngörülmemektedir. Ayrıca içme suyu için kullanılabilecek neredeyse 15 kilometreküp yer altı suyu rezervlerimiz bulunmaktadır” dedi.
Ancak, iklim değişikliğinin zamanla suyun kullanılabilirliğini azaltabileceğini, özellikle de yağmurla sulanan tarımı ve Sırderya, Shu ve Talas gibi dağ sularıyla beslenen nehirleri etkileyebileceğini uyardı.
Ryabtsev, “Sık sık su kaynaklarını yanlış kullanıyoruz. Tatlı su sık sık araba yıkamak gibi faaliyetlerde boşa harcanıyor, bunun önlenmesi gerekmektedir” dedi.
Kasım ayında, Kazakistan Parlamentosu’nun alt kanadı olan Mazhilis, yeni Su Kanunu’nu onayladı. Şu anda Kanunun üst kanadı olan Senato’nun onayına sunulmuştur.
Bu yasa, su kaynaklarını korumayı ve sürdürülebilir yönetimi sağlamayı amaçlamaktadır. Ana hükümleri arasında suyun bir ekonomik varlık olarak kabul edilmesi, yüzey ve yeraltı suyunun kullanımının entegrasyonu ve su yönetiminde halkın katılımının artırılması bulunmaktadır.
Su Bakanı Nurzhan Nurzhigitov, Kanunu 28 Kasım 2024 tarihinde onaylarken, “Yeni Su Kanunu ilk kez su güvenliğini tanımlıyor ve nüfusun ve ekonominin su kıtlığı ve kirlilik risklerinden korunmasını vurguluyor” dedi.
Kanun ayrıca ekolojik akıntı gereksinimlerini belirleyerek ekosistem sürdürülebilirliği için minimum su seviyelerinin korunmasını sağlamaktadır. Ayrıca çevre, iş, sivil ve arazi olmak üzere dört yasal kod ve çevre yönetimi, tarım, inşaat ve enerji ile ilgili dokuz yasaya değişiklikler getirmektedir.
Kazakistan’ın su kıtlığıyla mücadelesi, daha geniş bir global trendi yansıtmaktadır. Birleşmiş Milletler’e göre, 2,2 milyardan fazla insan temiz suya erişim imkanlarından yoksun olup, iklim değişikliği kıtlıkları daha da kötüleştirmektedir.
2022 yılı itibarıyla dünya nüfusunun neredeyse yarısı ciddi su kıtlığıyla karşı karşıya kalmış, dörtte biri ise “son derece yüksek” su stresi yaşamış olup yenilenebilir tatlı su rezervlerinin %80’inden fazlasını kullanmıştır. BM, iklim değişikliğinin bu krizlerin sıklığını ve şiddetini artıracağını, dünya çapında sosyal istikrara risk oluşturabileceğini uyarıyor.
