Kırgız lider, siyasi manzara değişiminde ikinci dönem için göz kırpmagı hedefliyor
Kırgızistan’ı son üç yıldır izleyen herkes için Cumhurbaşkanı Sadyr Japarov’un ikinci bir devre için aday olmayı planladığını ortaya çıkarması şaşırtıcı olmayacaktır. Çoğu gözlemci için daha çarpıcı olan şey ise o ve müttefiki — milli güvenlik şefi Kamchybek Tashiev’in ülkenin bir zamanlar karmaşık siyasi tablosunu ne kadar kontrol altına aldığı ve bu süreçte şimdiye kadar sorun yaşamadan nasıl işlediğidir.
Bakanlar Kurulu Başkan Yardımcısı Edil Baisalov, 29 Ocak’ta şunları söyledi: “55 yaşındaki Japarov’un başkanlığından sadece bir dönem sonra istifa etmesine izin vermeyecekler” dedi.
“Anayasa buna izin veriyor, yani yarı yolda bırakmayacak. İnsanlar kendi kendine izin vermeyecek. İnsanlar umut ediyor ve önümüzdeki üç yıl içinde büyük başarıların tanığı olacaklar” dedi Baisalov Ekspertter Taldait’te (Uzman Analizi) RFE/RL’in Kırgız Servisi tarafından üretilen bir tartışma programındaki bir soruya cevaben.
Baisalov’un bu sözleri hemen Japarov’un resmi sözcüsü tarafından doğrulandı ve Kyrgyz liderinin 2026’da resmi olarak düzenlenecek olan bir sonraki cumhurbaşkanlığı seçimine katılacağını söyledi.
Japarov’un fiili ortağı Tashiev, Aralık ayında ikinci bir Japarov dönemine destek verdi ve kendi başkanlık için iş aradığına dair spekülasyonları susturdu.
Başkanın uzun süreli müttefiki ayrıca devlet başkanının, eski anayasa altında 2021 Ocak ayında seçildiği için altı yıllık bir dönemi doldurması hakkına sahip olduğunu ve bu anayasanın yenisi altında 2027’de yeni anayasaya göre ikinci beş yıllık bir dönem için yeniden seçilebileceğini Facebook’ta açıkladı.
Bu tuhaf yasal durumu açıkladıktan sonra Tashiev, “Sekiz yıl içinde ülkede halkı destekleyecek başka bir kişinin ortaya çıkacağına inanıyorum, tıpkı Sadyr Japarov gibi,” dedi.
Tüm bunlar çoğu zaman siyasetin kısa süreli bir iş olduğu bir ülkede rejimin uzun vadeli planına işaret etmek gibi görünüyor, bağımsızlık yıllarında üç başkanın ofisten zorla uzaklaştırıldığı bir ülkede.
Bununla birlikte, günümüzde Kırgızistan farklı görünüyor gibi…
Artık ünlü arka odacılar yok gibi görünüyor, çünkü eski cumhurbaşkanları gibi aynı güce ve ayrıcalıklara sahip oluşmuş gibi görünüyorlar.
Ayrıca hükümet ve muhalefet arasında gidip gelen politikacılar ve iş dünyasının atlı karınca da yok.
Kırgızistan’ın bir zamanlar gürültülü olmasa da, durgunlaştığı belirgin, istikrarlı bir şekilde aktivistlerin, gazetecilerin ve politik rakiplerin cezalandırılmasının bir sonucu olarak, bu sessizleşti.
“Geçiş döneminde, mevcut liderlik önceki liderlerden daha iyi bir konumda gibi görünüyor. Ancak Kırgızistan’ın tarihi bize herhangi bir şey öğretirse, hükümetin çok ileri gitmesi durumunda şeylerin hızlı bir şekilde değişebileceğidir”, dedi İsveç Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nden analist Johan Engvall. Bu sözleri e-posta yoluyla RFE/RL’ye yaptığı açıklamalarda söyledi.
Japarov ve Tashiev’in iktidara gelmeden 10 yıl önce ise, Kırgızistan, cumhurbaşkanlarının iktidarı ellerinde toplama yeteneklerini sınırlamak amacıyla özel olarak tasarlanmış bir anayasa altında işliyordu.
Elbette, her zaman bu şekilde işlemedi, ancak o zamanki temel yasayla ilgili eski bir versiyonunun ilk doğrudan seçilen Cumhurbaşkanı Almazbek Atambaev, en azından tekrar aday olamayacağını kabul etti.
Ülkenin 2010 anayasasının geçmesi mantığı, ülkenin ilk iki cumhurbaşkanı Askar Akaev ve Kurmanbek Bakiev’in, aile üyelerinden belirgin bir yardım alarak iktidarlarını konsolide etme ve genişletme adımları atarken devrilmelerinin davranışıydı.
Bu politik çalkantı, Kazakistan, Tacikistan ve Özbekistan gibi komşularıyla açık bir fark oluşturuyordu, zorlukları geride bırakabilen rejimler.
Kırgızistan konusunda bir kitap yazmış olan İsveç Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nden analist olarak Johan Engvall, farkın bir kısmının Kırgızistan’ın siyasi ekonomi tarzında yattığını belirtti.
“Siyasi iktidar ve ekonomik zenginlik Kırgızistan’da yakından ilişkilidir, ancak ülkenin ekonomik kaynakları, en karlı gelir akımlarının tam kontrolünü cumhurbaşkanlarına veremeyen Kırgız iş adamları ve milletvekilleri arasında nispeten dağınıktı” şeklinde RFE/RL’e e-posta yoluyla yaptığı açıklamalarda söyledi.
Şu an için, Japarov ve Tashiev’in, iktidara geldikleri ilk tam yıllarında yabancı bir şirket tarafından işletilen o zamanlar Kumtor altın madenine hükümet güçleri tarafından el konulması, Kanadalı şirket Centerra Gold’un daha sonra hükümetle mahkeme dışında uzlaşması ile “gelir akımlarını” ele geçirmek olarak ortaya çıktı.
Bu hareket, hükümet gelirlerini artırmış ve notorik olarak yozlaşmış Bakievler için her zaman bir sorun olan yüksek devlet maaşlarına olanak tanımıştır.
Madencilik şirketi işgali sırasında, o zamanki yabancıların yardım ettiği bir tarihi yolsuzlukla ilgili olarak yüksek profilli politikacıların gözaltına alınmaları da başladı. Onlar serbest bırakıldılar, ancak önce önemli miktarda para ödemeden.
Örneğin, eski Başbakan ve bir zamanların cumhurbaşkan adayı Omurbek Babanov, Devlet Başkanı Tashiev bir milyar som (11 milyon dolardan fazla) yardım yapmıştı.
Daha küçük nakit sığırlar da zorla ele geçirildi.
Geçen yıl, yetkililer ülkenin en büyük votka üreticisi Ayu’nun devletleştirildiğini duyurdu. Şirketin en büyük faydalanıcısı iddia edilen ve eski sağlık sorunları olan ve yurtdışında yaşayan kişi, 2015 ve 2020’de parlamento seçimlerine katılan ve bir partiye maddi yardım yapan kişi olarak bilinmekteydi.
Ancak bu güç merkezlerinin iki kişinin bile, birçok Kırgız için, bozuk ve çökmüş bir sistemlerin birer sembolü olarak hizmet verdiği kişiler ne olacak?
Kırgız Servisi’ne konuşan kaynaklar ve diğer medya kuruluşlarına göre, kaçakçılık ve kara para aklama üzerine yapılan pek çok soruşturmada, suç kralı Kamchybek Kolbaev ve eski adliye görevlisi Raimbek Matraimov, milyarlarca dolar değerinde bir yeraltı imparatorluğu dahilinde faaliyet gösteren kişiler olarak tasvir edildi.
Her ikisi de Amerika Birleşik Devletleri Hazine Bakanlığı tarafından yaptırımlarla cezalandırıldı. Kolbaev, trans uluslararası uyuşturucu ve insan kaçakçılığı ile uğraşan “kral hırsız” olarak tanımlandı ve Matraimov, yolsuz bir gümrük şemasına dahil olarak yüz milyonlarca dolar kazandı.
Ancak Kırgızistan’da, hem Kolbaev hem de Matraimov, er meydanı gibi birçok kez hem de git gel yaparken iş dünyasına dönüş gibi özgürlüğün tadını çıkardılar.
Bununla birlikte, artık değiller.
Ekim ayında, Kolbaev, Tashiev’in Milli Güvenlik Komitesi tarafından merkezi Bişkek’te bir restoranda dramatik bir gündüz baskınında vuruldu.
Bu raid, iddia edilen gangsterlere yönelik ülke genelinde gerçekleştirilen bir operasyonun başlangıcını işaret etti.
Bu iddialı suçluların çoğu, artık suçlu hayatlarından vazgeçtiklerine dair video itirafları yayınladılar.
Bir süredir, Japarov Kolbaev’in vurulması hakkında pek bir şey söylemedi. Ancak 25 Ocak’ta Japarov, hapishanede hala muhalefette bir figür olarak görev yaptığı sırada parlamento seçimleri üzerine çıkan huzursuzluk döneminde, Kolbaev’in yükselişine yardımcı olduğuna dair uzun süredir devam eden iddialardan uzaklaşmak için devlet bilgi ajansı ile yaptığı bir röportajda kullanmıştır.
Matraimov hakkında herhangi bir yer bulunmamakla birlikte artık resmi olarak arama emri altında. Ancak eski yetkiliyi Oş bölgesindeki konuşmalarında, Tashiev 27 Ocak’ta yetkililerin Matraimov’un tüm mülklerini el koymaya başladıklarını açıkladı ve eğer eski güç merkebiği gelecekte Kırgızistan’da yaşamak isterse mütevazı bir Chevrolet Matiz ile sürüş yapmak zorunda kalacağını şaka yaptı.
Bağımsız bir politik bilimci olan Aijan Sharshenova, Kırgız kamuoyunun bu ikilinin çöküşünü muhtemelen hoş karşılayacağını belirti, hatta Kolbaev’in “romantikleştirilmiş bir suçlu şerefi” ile güçlü bir adam imajı yarattığına rağmen.
Ancak güç merkezleri olmaksızın Kırgızistan’ın yeni “kararlı bir otoriter” politik sistemi, “yapısal gelişmelerin az” olduğu, kısacası, kurumsallaşmadan yoksun, dedi Sharshenova RFE/RL’ye. “Devlet iktidarı şubelerinin mevcut işleyişiyle ilgili temel sorun, bu şubelerin kişiselleştirilmiş olması ve Cumhurbaşkanı Japarov ile güvenlik servisleri başkanı Tashiev etrafında dönüyor. Açıklamalarımızda söyledi.
