Kırgızistan ve Tacikistan Arasındaki Sınır Anlaşması: Yüzyılın Anlaşması mı?
Orta Asya Ülkeleri Sessizce Sınırlar Arasındaki Uzlaşma İle Tarihi Anlaşmayı İmzalıyor
Dünya, Rusya’nın Ukrayna’ya üç yıldır devam eden tam ölçekli işgalini sona erdirmeyi amaçlayan görüşmeleri izlerken, iki Orta Asya ülkesi uzun ve zaman zaman kanlı sınır anlaşmazlıklarını geçmişte bırakmaya çalışıyor.
Kırgızistan ve Tacikistan arasındaki yaklaşık 1.000 kilometrelik sınır üzerinde varılan anlaşma, her iki ülkenin cumhurbaşkanları tarafından “tarihi” olarak nitelendirilmesi gerektiğine değer görünüyor – ve sadece anlaşmazlığın iki ülkenin sonunda Moskova kontrolündeki Sovyet dönemlerine kadar uzandığı gerçeğinden dolayı değil.
Başarı ölçeği, sınırın neredeyse yarısının yalnızca üç yıl önce anlaşmazlık konusu olduğu gerçeğinde yatıyor. İki ülke arasındaki en kötü çatışmaların 2021 ve 2022’de gerçekleştiği, her iki tarafta yüzlerce insanın öldüğü ve ulusal psikeler üzerinde kalıcı bir iz bıraktığı geçmişte.
İkinci çatışmadan haftalar sonra, Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon ve Kırgız mevkidaşı Sadyr Japarov, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in arabuluculuğunda gerçekleşen bir toplantıda bile el sıkışmadılar, o dönem neredeyse hiç ilgilenmedi.
Ancak 12 Mart’ta Rahmon’un Bishkek, Kırgızistan’ın başkentine indiğinde, iki lider arasında uzun bir el sıkma ve üç kucaklaşma oldu. Rahmon, geleneksel dansçılar ve müzisyenler tarafından karşılandığı duyagra “mükemmellik” ifadeleriyle donatılmış bir afişin yanı sıra, Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki ilk defa dört yıl sonra açılan iki sınır kapısını işaret ederek karşılandı.
Sağlamlaştırmak İçin
Parlamenterlerdeki onayın her iki tarafta da formalite olması beklenirken, Kırgızistan’da rahatsızlık belirtileri olmasına rağmen, artık su kıtlığı yaşanan, yoğun nüfuslu bölgedeki uzun süredir acı çeken topluluklar için yaşamın nasıl değişeceği merak konusu.
Başarısızlıkları Kö pr ülemek
2021’den önce, sınırdaki olaylar genellikle düşük düzeyde çatışmalardı. Zaman zaman Kırgız ve Tacik toplulukları arasında sızımışa benzeyen ve su kaynaklarına erişim konusundaki anlaşmazlıklardan patlayan çatışmalar, iki ülkenin genç sınır muhafızlarını düşmanca karşı karşıya getiriyordu.
Ancak 2021 öncesi olaylar yalnızca silahlı çatışmalardı.
2021 ve 2022 çatışmalarında ağır topçu ve ardından yabancı yapımı dronların kullanılması – Kırgızistan, Türk yapımı Bayraktar TB2’yi satın aldığını iddia etti – anlaşmazlık ve ölü sayısını artırdı.
2022’de dört gün süren çatışmaların incelenmesinde, Kırgızistan’da 100 binden fazla kişinin yerinden edild iği belirtilen New York merkezli Human Rights Watch, “her iki tarafın da savaş hukuklarının ciddi ihlalleri” nden bahsetti.
Raporun vurguladığı olaylar, sivil araçlara ve ambulanslara saldırılar, “keyfi” patlayıcı kullanımı, askeri güçler tarafından keyfi olarak öldürülenler, evler ve sivil altyapıya yönelik kundaklama saldırıları ve onlarca sivilin ölümüyle sonuçlanan ayrımcısız saldırılar içeriyordu.
Artan tahribat ve her iki taraf için kesin bir zaferin belirsiz olduğu mini bir silah yarışının göründü şü olması, bölgenin en fakir iki ülkesi arasında görüşmelere ek bir ivme katkısı sağlamış olabilir.
Ancak bu, özellikle Kremlin’in bağımsız olmasını amaçlamadığı cumhuriyetler arasındaki sınırların belirsiz doğası göz önüne alındığında, kolay değil.
Şimdiye kadar, anlaşma hakkındaki bilgiler Kırgızistan’dan gelmiş olup, yetkililer genellikle daha fazla konuşur.
Geçen ay parlamentoda yapılan detaylı bir açıklamada,Kırgızistan Milli Güvenlik Müdürü Kamchybek Tashiev, karşı taraf Saimuddin Yatimov ile imzaladığı 21 Şubat protokolüne öncülük eden görüşmelerin “çok zorlu” olduğunu belirtti.
Vorukh civarında Tacikistan’a tahsis edilecek çayır arazisi miktarı bir takıl mesele olduğunu söyledi.
Başka bir sorun da, Kırgızistan’ın güneybatısındaki Batken bölgesindeki iki ilçe arasında engelsiz hareketi sağlayan stratejik bir kö pr ünün statüsüydü ve Tashiev bunun Kırgızistan’ın lehine tam altı ay sürdü ğ ünü ortaya koydu.
Bu Köye “Dostluk” Adı Verildi
Kırgızistan, Tacikistan’ı 1920’lerden kalma haritalardan uzak durmaya ikna edebildiğini belirtti Tashiev.
Ancak Aynı zamanda, Bishkek bu süreçte bazı büyük tavizlerde bulundu.
Dostluk köyü, bu tavizlerin bir örneğidir. Anlaşma gereğince, bu Kırgız köyü tamamen Tacik tarafına transfer edildi.
Kö pr ümdeki, köylülerin yerleşmeye başladığı Buzhum köyüne her hane için daha fazla arazi talebinde bulunmak üzere, görüşmeler ile Batken valisi Aibek Şamenov arasında gergin bir süreç yaşandı.
Japarov daha sonra valiyi azarladı ve Şamenov özür dileyerek, Dostuk sakinlerinin ekstra arazi alacağ ını taahhüt etti.
Su Paylaşımı, Ticareti Teşvik Etmek
Anlaşmada herhangi bir memnuniyetsizliğin önlenmesinin, Kırgız hükümeti tarafından onay öncesi önemli bir öncelik olacaktır.
Ancak bu konuda bazı uygulaması olmuştur.
2022’de daha teorik olarak tartışma konusu olmayan bir sınır anlaşmasına karşı muhalefet, Japarov’un yönetimi için ilk gerçek meydan okumayı belirledi ve o zamandan sonra kesin bir otoriter dönüş yaptı.
O baskıda düzinelerce kişi göz altına alındı, politik muhalefet için yeni bir “kırmızı çizgi” yi gösterdi.
Tacikistan’da, sınır anlaşması gibi bir konuda Rahmon ailesine karşı bir meydan okuma neredeyse imkansız görünüyor. Son on yılda, politik muhalefet orada tamamen yok edilmiştir.
Ancak, Orta Asya’da artan otoriterlik bir trend olsa da, bölgenin ülkeleri arasındaki işbirliğine giderek artan bir vurgu daha pozitif bir trenddir ve genellikle dış yardım olmadan gerçekleşir.
“Tarafsız yollar” ile birlikte, Kırgız-Tacik sınır anlaşması, Ak-Suu olarak bilinen bir nehrin suyunu çeken Golovnoi alınma tesisinden su paylaşımı yapılabilmesi için çerçeve oluşturdu.
Tacikler ve Kırgızlar zaten bu tesisten su paylaşıyorlardı, ancak özellikle 2021 sınır savaşı sırasında başka bir anlaşmazlık yeriydi. Yeni anlaşma kapsamında, her iki taraf da her biri tesiste bir kapıya sahip olacak ve üçüncüsünü paylaşacak.
Bu ve diğer ortak altyapıların uygulamada nasıl yönetileceği henüz görülmedi.
Ancak niyet var ve iki ülkenin düşmanlar arasından dostluklar yaşıyor olması muhtemelen, 31 Mart’ta Tacikistan’ın Hucand kentinde Özbekistan ile tarihi bir üçlü zirvede daha da pekişecektir.
Her iki ülke için, Özbekistan bir zamanlar kabus bir komşuydu.
Ancak bu durum, Şavkat Mirziyoyev’in bölgenin en kalabalık ülkesi olan ve kendi ülkesinin sınır anlaşmazlıklarını hızlıca sona erdirenlere karşı bakışını tehditler yerine fırsatlarla değerlendiren lider olarak Karimov’un yerini aldığından beri tamamen değişmiş durumda.
“Önemli bir adım olarak bölgesel işbirliğini güçlendirmek” için Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi’nin Cenevre’deki bir toplantısında zirveyi “diplomatik ve siyasi iradenin tarihi bir zaferini” na işaret eden Kırgız Başbakan Yardımcısı Edil Baisalov, nadiren olduğu gibi abartılı gibi görünmüyor.
