Kırgızistan, Yeni Ruslaştırma Hareketi Kapsamında ‘Geleneksel İsimleri’ Teşvik Ediyor
Kyrgyzistanlı gazeteci ve siyasetçi Nurlanbek Turgunbekoğlu Şakiev, Türk kültüründe son 20 yılı aşkın bir süredir tanınan bir isim olmuştur. Meclis başkanı, geçtiğimiz günlerde soyadını Turgunbek uuly olarak değiştirdiğini resmi olarak duyurdu. Bu adımıyla, Ruslaştırılmış patronimik ve soyadını terk ederek ulusal kimlik, dil, din ve geleneklerin önemine vurgu yaptı.
Nurlanbek Turgunbekoğlu, Facebook’ta paylaştığı bir mesajda, “Bu kararı hemen almadım. Uzun süredir hayalimdi” diyerek ulusal kimliğin, dilin, dinin ve geleneklerin önemine vurgu yaptı. 6 Şubat’ta, Kırgızistan’ın parlamentosu, yerel adetlere ve kültürel özelliklere uygun olacak şekilde geleneksel Kırgız soyadlarını teşvik eden bir yasa tasarısını kabul etti.
Kırgızistan ve diğer Orta Asya ülkelerinde, Sovyetler Birliği’nin 1991’deki çöküşünden sonra soyadlarının ulusal geleneklere uygun hale getirilmesi popüler bir trend haline geldi. Ancak, bölgedeki yaygın yoksulluk nedeniyle milyonlarca Orta Asyalı, iş bulmak amacıyla Rusya’ya göç ettiğinde, bu coşku azaldı. RFE/RL’ye konuşan birkaç göçmen işçi, Ruslaştırılmış soyadlarını benimsemenin daha kolay olduğunu söyledi.
Ancak, trend tekrar popüler hale gelmekte, bazı uzmanlar bunu, bölgedeki birçok insanın karşı çıktığı Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik tam ölçekli işgalinin ardından değişen ruh hallerine bağlıyorlar.
2000’li yılların başında on binlerce Kırgız, erkekler için -ov/-ev ve kadınlar için -ova/eva Rus eklerini bırakarak, Kırgız -uuly ve -kyzy ekleri lehine soyadlarını değiştirdiler. Yeni Kırgız yasası, cinsiyete bağlı olmayan -tegi ekleri veya erkeklerin -din ve kadınların -den ekleri gibi ulusal adetlere uygun şekillerde patronimikler ve soyadlarının birden fazlasını sunuyor.
Yasa ayrıca, Kırgız vatandaşlarının tercih etmeleri durumunda Ruslaştırılmış soyadları seçme özgürlüğüne sahip olduklarını belirtiyor. Çeşitli etnik grupların üyeleri, kendi ulusal geleneklerine göre adlandırmaya özgürdürler.
Tacikistan, 2016’da resmi olarak Rus tarzı soyadları yasaklayan Orta Asya ülkelerinden tek ülkedir. Duşanbe ayrıca vatandaşlarına “saf” Tacik ilk isimleri verme emri verdi ve hatta bebekler için önerilen ilk isimlerin bir kataloğunu yayımladı. Bu adım, Arap ve İslam isimlerinin popülerliğine karşı bir çaba olarak geniş çapta görülmüştür. Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahman, 2007’de soyadını Ruslaştırılmış şekilden değiştiren Orta Asya’nın tek devlet başkanıdır.
Özbekistan ve Kazakistan, vatandaşların isimlerini ulusal geleneğe göre biçimlendirme hakkı veren yeni yasaları 1990’ların ortasında kabul etmiştir. Çoğu Özbek, Ruslaştırılmış soyadlarını korurken, Kazakistan’da geleneksel soyadları özellikle kültürel elit ve genç nesiller arasında popülerlik kazanmıştır.
Sıkı bir şekilde kontrol edilen Türkmenistan, şu ana kadar genellikle Ruslaştırılmış soyadlarını korumuştur. Orta Asya’da, köken isimlerini, köylerini, caddelerini ve okullarını değiştirme kampanyaları da yeniden canlanmıştır. Kazakistan, coğrafi konumların “ideolojik olarak eskimiş” isimlerini değiştirme için 2022-25 için bir “yol haritası” benimsemiştir.
Bu tür kampanyalar, bölge üzerinde hala önemli bir etkiye sahip olan Moskova tarafından olumsuz karşılanmaktadır. 2022’nin Kasım ayında Rusya parlamento üyeleri, Bishkek’in Lenin, Sverdlov (bir Sovyet siyasetçisinin adı), Birinchi May (1 Mayıs) ve Octyabr (Ekim, Ekim Devrimi için) adlarını koruyan dört bölgesini yeniden adlandırma girişimini kınadılar.
Rus politikacılar ve medya, bu adımı “Bishkek’i Ruslaştırmaya çağıran” bir adım olarak tanımladılar ve sürecin “en erken aşamada durdurulması gerektiğini” önerdiler.
Londra merkezli Orta Asya Due Diligence’dan uzman Alisher İlhomov, “son yıllarda Orta Asya’da orijinal isimlere dönüşün yeni dalgasının, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline” dayandığını belirtiyor. “Bu hareket, derin bir kimlik yeniden inşa arzumuzun bir sembolüdür” dedi. Ancak herkes bu trendi takip etmeye istekli değil.
“Bizimle aynı soyadına sahip iş arkadaşım Doğan, soyadını değiştirerek Doğanbek uuly yaptı. Kendime ilişkin bir karar vermem gerektiği aklımdaydı. Bu nedenle soyadımı Turgunbek uuly olarak değiştirdim. Artık, Kırgız geleneğine uygun bir soyadı kullanmaktan gurur duyuyorum” diyen Nurlanbek Turgunbek uuly, hem kişisel hem toplumsal anlamda bu adımı atmaktan dolayı mutluluk duyduğunu belirtti.
Resmi rakamlara göre, 2024 yılında 323 Kırgız vatandaşı Ruslaştırılmış soyadlarını ulusal soyadlara değiştirdi. Aynı dönemde, geleneksel Kırgız soyadlarını Ruslaştırılmış soyadlara değiştirenlerin sayısı 3.000’i aştı. Bu durum, Kırgız hükümetinin verileri tarafından doğrulanmıştır. Bu adımlar, Kırgız ve diğer Orta Asya ülkelerindeki isimle ilgili kültürel ve ulusal tartışmaları daha da canlandırmış durumda.
