Kültürün Zamansız Işıltısı
Taşkent şehrinin geçmişini ve mirasını temsil eden binalar her şehirde bulunmaktadır. Taşkent’te de böyle bir simge, Alisher Navoi Devlet Akademik Opera ve Bale Büyük Tiyatrosu olarak da bilinen Bolşoy (Büyük) Tiyatrosu bulunmaktadır. Şehrin merkezinde yer alan bu kurum, Özbekistan’ın zengin sanatsal ve kültürel mirasını temsil etmektedir. Uzun tarihi, mimari görkemi ve sanatsal katkıları, ülkenin sahne sanatları sahnesinin köşe taşlarından biri olmasını sağlamaktadır.
Tiyatronun inşaatından önce, site 1870’lerde kurulan hareketli bir pazar olan Voskresensky Pazarı’na ev sahipliği yapıyordu. Büyüklüğü ve eğlence alanlarının yanı sıra, yerel halk için önemli bir ticaret merkezi olan bu pazar, Sovyet yönetimi altında Taşkent’in modernleşmesi ile şehrin gelişen kentsel peyzajına uygun görülmedi. 1933 yılında, büyük tiyatro inşaatı için bir yarışma düzenlendi ve 1934 yılında tanınmış Sovyet mimar Alexey Şçusev tarafından kazanıldı.
Şçusev, Lenin’in Mozolesi ve birçok tanınmış eserin mimarı olan tiyatroyu Özbek geleneksel ve Sovyet mimari tarzlarının bir karışımı olarak tasarladı. İnşaat 1 Eylül 1940’ta başladı, ancak II. Dünya Savaşı nedeniyle 1942’de durduruldu. İş 1943 yılında tekrar başladı ve Sovyet Koreliler katkıda bulundu. Son aşamalarda, 1945’te Taşkent’e sürgün edilen Kwantung Ordusu’ndan Japon savaş esirleri binanın inşasına yardım etti. Tiyatro resmi olarak 1947 yılında açıldı.
6 hektarlık bir alan üzerine inşa edilen yapı, geleneksel Özbek khauzesi’ni anımsatan canlı çiçek yataklarına, süs ağaçlarına ve büyük bir havuz-fıskiye alanına sahip bir peyzajlı park ile çevrilidir.
Ana giriş, yan taraflarda küçük kemerli revaklarla büyük üç kemerli bir portal bulunmaktadır. Duvarlar cilalı pembe-yeşil tuğla ve granit tabanla kaplıyken, iç mekan unsurları gri mermer ile süslenmiştir.
Tiyatronun salonu 1.440 izleyiciyi ağırlamakta olup, güçlü altın detaylarla süslenmiş süslü balkonlar ve sahne portalı bulunmaktadır. Bukhara altın nakışçıları tarafından yapılan perdeler, Özbek sanat geleneğini yansıtmaktadır. 1996 yılında, inşasına katkıda bulunan Japon savaş esirlerini onurlandırmak amacıyla bir anı levhası takılmıştır. Tiyatro müzesinde bulunan orijinal olan, şu an yeni bir levha ile değiştirilmiştir.
2012-2015 yılları arasında önemli yenileme çalışmalarından geçen bina, Japon Başbakanı Shinzo Abe’nin katıldığı büyük bir törenle tekrar açıldı.
Tiyatro, geleneksel Özbek sanatının ustaca bir karışımı olan ve Sovyet anıtsal mimarisini sergileyen bir yapıdır. Mermerin, karmaşık ganch (süs sıvası) oymalarının ve detaylı süsleme motiflerinin kullanımı, Özbekistan’ın zengin kültürel estetiklerini vurgulamaktadır.
Tiyatronun benzersiz özelliklerinden biri, Özbekistan’ın altı bölgesini temsil eden altı bölgesel salondur:
1. Kat:
– Taşkent Salonu – Usta Tashpulat Aslankulov tarafından dekore edilmiştir.
– Fergana Salonu – Usta Said Makhmud Narkuziev tarafından tasarlanmıştır.
2. Kat:
– Buhara Salonu – Aynı zamanda şerefli akademisyen Şirin Muradov tarafından yaratılan ayna tabanlı ganch oymalarını sergilemektedir.
– Semerkand Salonu – Usta Kuli Dzhanilov’un elinde yapılan iki katlı islimi oymaları ve Gazgan mermerini sergilemektedir.
3. Kat:
– Hive Salonu – Usta Abdulla Baltayev’in denetimindeki geleneksel Khorezm ahşap oyma motiflerini içermektedir.
– Termez Salonu – Usta Nigmatov rehberliğinde tasarlanan Termez saray mimarisinden esinlenmiştir.
Tiyatron ilk yapısını güçlendirmek için betonarme ve tuğla kullanılarak inşa edilmiş olup depreme dayanıklılığı için metal çatı kirişlerine sahiptir.
Ayrıca, vestibülün aksı boyunca yer alan birinci katta bulunan fuaye, dans, şiir, müzik ve resim olarak kişileştirilen dört müzeyi resmeden resimlerle süslenmiştir. İkinci katta bulunan ana fuaye, Alisher Navoi’nin eserlerinden esinlenen resimlere ev sahipliği yapmaktadır. Bu monumental resimler, sanatçı Chingiz Akhmarov tarafından yapılmıştır.
Tiyatronun repertuarı klasik ve çağdaş operaları ve baleleri içerirken, tanınmış yerli ve uluslararası sanatçıları da bulunduran ulusal ve uluslararası prodüksiyonlar yapmaktadır.
Başarılı tiyatro yönetmeni Ramiz Usmanov, tiyatronun Özbekistan’ın kültürel kimliğini şekillendirmedeki rolünü vurgulamaktadır. Tiyatro, ulusal ve uluslararası üretimleri düzenli olarak sahnelemektedir ve sanatsal yetenekleri geliştirmeye ve izleyicileri çeşitli performanslar, eğitim programları ve kültürel etkinlikler aracılığıyla etkilemeye devam etmektedir.
Alisher Navoi Devlet Akademik Büyük Tiyatrosu, Özbekistan’ın sanatsal mirasının anıtsal bir sembolü olarak ayakta durmaktadır. Bu tiyatro, birçok insanın sanat ve Özbekistan’ın kültürel mirasının korunması adına hayatlarını adayan birçok insanın sıkı çalışması ile gerçeğe dönüşen önemli bir vizyondur. Tarihi ve mimari öneminin ötesinde, gelenekleri korurken modernliği benimseyen dinamik bir kültürel merkez olarak hizmet vermektedir. Sanat, evrensel bir dil olarak nesiller boyunca insanları bir araya getirerek, bu büyük mekanın mirasının yıllar boyunca devam etmesini sağlar.
Görüşme ve makale: Aziza Normurodova
Kamera operatörleri: Ziyaddin Mammatjonov, Cavidir Gayratov
Video editörü: Boburmirzo Anvarov
