ODIHR Seçim Gözlem Misyonu Arası Raporunu Yayınladı
GEÇİCİ RAPOR
21 Mayıs – 12 Haziran 2024
14 Haziran 2024
I. YÜRÜTME ÖZETİ
• 28 Haziran’da gerçekleşecek olan parlamento seçimleri, parlamentoyu (Devlet Büyük Hural) önemli ölçüde genişleten ve parlamento çeşitliliğini artırmayı amaçlayan karma bir seçim sistemi getiren anayasa değişikliklerini takip etmektedir. ODIHR Seçim Gözlem Misyonu (EOM) iletişim halinde olanların çoğunluğu yeni seçim sistemini olumlu bir şekilde algılarken, bazıları endişeliydi çünkü en büyük siyasi partilerin, çok kısa bir resmi kampanya süresi içinde yeni seçim bölgelerini kapsama kapasiteleri nedeniyle orantısız şekilde faydalanacağından endişe duydular. Seçimler, yüksek profilli yolsuzluk davaları ve kırsal çiftçi nüfusu için ekonomik zorluklar yaşarken gerçekleşecek.
• Parlamento seçimlerini düzenleyen temel yasa, 2023 yılında önemli ölçüde değiştirildi ve seçim ilanından sonra oluşturulan partilerin aday göstermelerine, cinsiyet kotalarının artırılmasına ve kadınların ve engellilerin katılımını artırmak için partilere finansal teşvikler sunulmasına izin veren, önceki ODIHR tavsiyesine uygun olan diğer yasalar arasında. Oy verme ve aday olma haklarına ve ifade özgürlüğüne yönelik kısıtlamalar devam etmekte, birçok yaslama boşlukları ve belirsizliklerle sürmektedir. Anayasa değişikliklerinden sonra, 13 bölgede çoğunluk oyu ile seçilen 78 milletvekili (MV) ve 48 MV ulusal proporsiyonel temsile göre seçilmektedir.
• Seçimler, Genel Seçim Komisyonu (GEC) tarafından denetlenen dört kademe seçim yönetimi tarafından yürütülmektedir. Bu seçimlerde, GEC, 22 Aymag Seçim Komisyonu (TEC), 339 Bölge Seçim Komisyonu (DEC) ve 2.198 Sandık Seçim Komisyonu (PEC) olmak üzere toplam 4. centilme yönetimleri sağlamak için sorumludur. PEC’lerin kuruluşu, seçim yetkililerinin çevrimiçi eğitimi ve sertifikasyonu için karmaşık bir dijital platformun uygulanmasından dolayı gecikti, ancak çalışmaları etkilenmedi. ODIHR EOM ile görüşenler genel olarak seçim yönetimine güven ifade ettiler. Ancak, makine oylama sayımına yönelik şüpheler devam etmektedir.
• Tam yasal yetkili kişilerle en az 18 yaşında olan tüm vatandaşlar, seçim gününde oy kullanma hakkına sahiptir, ancak mahkeme kararı ile yasal olarak yetksiz olarak belirlenen kişiler ve hapis cezası çekenler hariçtir. 28 Mayıs’ta Genel Kayıt Yetkisi, toplam 2.238.360 seçmenin kayıtlı olduğunu açıkladı. Bazı ODIHR EOM iletişimcileri, oy kullanma amaçları için kayıtlarını seçim bölgeleri arasında taşımaları konusunda baskı altında olduklarını ifade ettiler.
• Siyasi partiler ve koalisyonlar, seçimlere katılmak için 60 gün kala GEC’ye niyetlerini beyan etmek zorundadır ve ülkedeki politikalarla uyumlu olduklarına dair Devlet Denetleme Ofisi (SAO) onayını almalıdırlar. 10 Haziran’da GEC, her iki yarışta da kayıtlı olan 19 siyasi parti ve 2 koalisyonla birlikte 1.336 adayın yer aldığını açıkladı.
• Seçim kampanyası seçim yasaları tarafından sıkı ve öngörülen bir şekilde düzenlenmektedir. Resmi seçim dönemi 10 Haziran’da başladı. Ancak, ODIHR EOM’a pre-kampanya faaliyetlerinin bildirildiği çeşitli durumlar var. Yasa kısıtlamalarına rağmen, hükümet yılın başından beri birkaç yeni refah programını duyurdu ve bu durum ODIHR EOM iletişimcileri arasında endişelere yol açtı. Oy satın alma, nakit para dağıtımı, sivil hizmetlilerin kampanyası yapması ve kamusal çalışanlara baskı yapılması endişe verici durumlar olarak belirtilmektedir. Azınlık dillerinde kampanyalara izin verilmek suretiyle temsilat sağlanmaktadır.
• Anayasal cinsiyet eşitliğine yönelik garantilere rağmen, kadınlar politik yaşamda ve karar alma pozisyonlarında yetersiz temsile sahip olmaya devam etmekte ve kalıplaşmış cinsiyet tahminleri ve sınırlı kaynaklar engel olarak kalmaya devam etmektedir. Kadın adaylar önemli kaynak zorluklarıyla karşı karşıyadır. Son yasal değişiklikler, tüm adaylar için %30’luk bir cinsiyet kotası, proporsiyonel listelerde cinsiyet eşitliği ve kadın katılımını artırmak için finansal teşvikler getirmiştir.
• Kampanya finansmanı denetlemekle sorumlu SAO, bölge büyüklüğü ve seçmen demografisine dayalı olarak maksimum harcama limitlerini belirler. Birçok ODIHR EOM interlokütörü bu sınırları yüksek bulmuş ve iyi kurulmuş parlamento partilerine bir avantaj sağladıklarını belirtmişlerdir. Yarışmacılar, belirli ön ve son seçim dönemlerinde bağış ve harcamalar konusunda SAO’ya rapor sunmak zorundadır, ancak SAO ihlaller için yaptırımlar uygulama yetkisine sahip değildir.
• Moğolistan’ın medya ortamı çeşitlidir, ancak birçok ODIHR EOM iletişimcisi, politik ilişkiler ve ekonomik baskıların editöryal bağımsızlığı zayıflattığı konusunda endişelerini dile getirmişlerdir. Moğolistan Ulusal Yayıncısı (MNB) nispeten yüksek bir halk güvenine sahip olup, adaylara ücretsiz yayın yapma zorunluluğuna sahiptir; ödenmiş siyasi reklam yalnızca özel medyada mümkündür. Yayınlar ve çevrimiçi medya denetimi başlıca olarak İletişim Düzenleme Komisyonu (CRC) tarafından yönetilmektedir ve uzun cezai hükümlere karşı olumsuz gelişmelerin yanı sıra, son zamanlarda yanlış bilginin cezalandırılması, gazeteciler arasında öz-denetimin meydana gelmesi ve kamu politik tatarlamasını olumsuz yönde etkilemesinden endişe eden birçok ODIHR görüşme katılımcısı bulunmaktadır.
• Seçimle ilgili vakaların yargıya ivedi bir şekilde çözümü için hızlandırılmış bir prosedür yoktur. Yönetim mahkemesinin 30 günlük bir karar süresi zorunlu kılınmıştır ve bu süre 10 gün uzatılabilir, aynı şekilde Yüksek Mahkeme de benzer karar süreleri gözlemlemektedir. Parlamento Seçimleri Kanunu (PEL), seçim yılı içerisinde karar alınmasını zorunlu kılmasına rağmen, diğer yasalarla çelişen hükümler içermektedir. Bu sürelerin birkaç ODIHR EOM interlokütörünün de belirttiği gibi, etkili hukuki çözümleri zayıflatabileceği belirtilmektedir. Seçim yılı başından 29 Mayıs’a kadar polise sunulan idari ve suç seçimle ilgili suçlarla ilgili olarak 56 şikayet kaydedildi ve 7 Haziran itibariyle GEC kararlarının aday kaydını reddetmesine yönelik 15 itiraz idari temyiz mahkemesine gönderildi.
• Yurttaş ve uluslararası gözlemcilerin tüm seçim süreçlerini gözlemleme hakkı bulunmaktadır. Adil Seçimler için Sivil Toplum Koalisyonu üyeleri, seçim sürecinin farklı yönlerini gözlemleyerek, Ulaanbaatar’da ve bazı vilayetlerde 300 gözlemciyi seçim gününde görevlendirmek üzere çalışmalarını koordine etmektedir.
II. GİRİŞ
Mongolistan, hükümetin parlamento tarafından onaylanmış bir başbakan tarafından yönetildiği ve devlet başkanının başı olarak görev yapan doğrudan bir seçimle seçilen bir hükümette yarı başkanlık sistemiyle yönetilmektedir. Mevcut iktidardaki Moğol Halk Partisi (MPP), son sekiz yıldır siyasi manzaranın hakimiyetini sağlayarak son iki parlamento seçiminde mutlak çoğunlukları güvence altına aldı ve 2021’de prezidentliği kazanarak gücünü daha da pekiştirdi.
Yaklaşan seçimler, Mayıs 2023’te önemli anayasa değişikliklerinin ardından duyuruldu. Bu değişiklikler seçim sisteminin değişmesine, parlamentonun boyutunun artmasına ve parlamentoyu daha güçlü ve çeşitli hale getirmek amacıyla karma bir seçim sistemi getirmiştir. ODIHR EOM interlokütörlerinin çoğu, seçim sistemindeki değişikliği olumlu olarak değerlendirirken, seçim bölgelerini daha iyi kapsama kapasitesine sahip olmaları nedeniyle, özellikle çok kısa resmi kampanya süresine sahip oldukları için, kurumsallaşmış siyasi partilerin hala bir avantaja sahip olacağını belirtmişlerdir.
Yolsuzluk, son bir yılda kamuoyunda en çok konuşulan konulardan biri olmaya devam etmiştir ve birçok yüksek profilli dava ortaya çıkmıştır. 2022 Nisan’ında, hükümetin etkisizliğine ve yolsuzluğa karşı gösteriler yapılmıştır. 2022 Aralık’ında ise kömür ihracatıyla ilgili bir yolsuzluk düzeni ortaya çıktıktan sonra daha büyük protestolar gerçekleşmiştir. Yetkililer, bir parlamento soruşturma komitesi kurarak, birkaç üst düzey yetkililer ve milletvekilini tutuklayarak ve yolsuzluk suçları için daha sıkı yaptırımlar getirerek yanıt vermişlerdir.
2023 ve 2024’ün sert kışları, kırsal çiftçi nüfusu için ekonomik zorlukları artırmıştır. Nisan 2024’te, meclis yükümlülüklerini hafifletmek için yeni yasaları onayladı. Birkaç ODIHR EOM iletişimcisi, yasalaşma sürecinin gerektirdiği standart yasama sürecinin atlandığı ve yeni hükümlerin seçimdeki mevcut tarafından kullanıldığını eleştirmiştir. Yargının bağımsızlığı ve gazetecilere uygulanan baskılar konusunda paydaş endişeleri devam etmektedir.
Yasalar ayrımcılığa karşı yasal hükümlere rağmen, kadınlar politik yaşamda ve karar alma pozisyonlarında temsil edilmemektedir. Mevcut parlamentoda, kadın milletvekili sayısı %17 ile sınırlıdır, 22 bakanın sadece 3’ü kadındır (%14) ve 22 validen sadece biri kadındır. ODIHR EOM interlokütörlerinin çoğuna göre, kalıplaşmış cinsiyet rolleriyle ilgili uzun süredir devam eden kalıp yargılar ve sınırlı kaynaklar, kadınların siyasi yaşama girmesinde bir engel olarak kalmaya devam etmektedir.
IV. SEÇİM SİSTEMİ VE YASAL ÇERÇEVE
Parlamento seçimlerini düzenleyen temel yasal düzenlemeler, 1992 Anayasası, 2019 Parlamento Seçimleri Yasası (PEL), 2006 Merkezi Seçim Kurumu Yasası’nı ve 2023’te değiştirilen diğer yasaları kapsamakla birlikte, 2023’te yürürlüğe giren yeni Siyasi Partiler Yasası ve 2011 Otomatik Seçim Sistemi Yasası. Moğolistan, demokratik seçimlerin gerçekleştirilmesine ilişkin önemli uluslararası ve yasal araçlara taraftır.
Seçim kanunlarındaki son değişiklikler büyük ölçüde seçim sistemindeki anayasa değişikliklerini yansıtmaktadır. Diğer önemli değişiklikler, siyasi partilerin kayıt, iç örgütlenme ve kamu finansmanı ile ilgilidir. Son değişiklikler, seçimlerin duyurulmasından sonra oluşturulan partilerin aday gösterme olasılığını, adaylar için artan cinsiyet kotalarını ve engelli ve kadınların katılımını artırmak için siyasi partilere finansal teşvikler sağlama olasılığını içermektedir. Ancak yasama hala birçok oy verme hakkına, ifade özgürlüğüne ve birçok boşluk ve belirsizliğe yönelik kısıtlamaları içermektedir. Seçim hukukuna ilişkin birçok tekrarlayan ODIHR tavsiyesi ele alınmamıştır, bunlar oy verme haklarının kısıtlanması, ifade özgürlüğüne sınırlamalar ve yargı tarafından seçimle ilgili davaların karar verme sürelerine yönelik olanlar dahil.
Yetmiş sekiz milletvekili 13 seçim bölgesinde çoğunluk oyu ile seçilirken, kalan 48 milletvekili ise tek bir ulusal seçim bölgesinde proporsiyonel temsil yoluyla seçilir.
Parlamento’nun seçim bölgelerini belirleyen
