Özbekistan, Değişen İttifaklar Arasında Yeni Nesil Savaş Uçakları İçin Çin’e Yöneliyor
Özbekistan, Çin’den JF-17 Uçakları Satın Almayı Planlıyor
Birçok rapor, Özbekistan’ın gelecekteki ihtiyaçları için beşinci nesil Çin yapımı JF-17 Block 3 çok amaçlı savaş uçakları satın almayı planladığını belirtmektedir. Tahran ve Pekin arasındaki potansiyel savaş uçağı anlaşmasına dair videolar ve ajans kaynakları ile kanıtlar, ilerlemeyi gösteriyor. Ancak, hükümetler henüz resmi bir açıklama yapmamıştır. Son günlerde bir videonun, Özbek Hava Kuvvetleri logosunu taşıyan bir pilotun JF-17 Block 3 uçağında uçtuğunu göstermesi, olası bir Çin-Özbekistan askeri iş birliğine işaret etmektedir. Bu potansiyel anlaşma, stratejik planlamayı ve uluslararası güç ilişkilerini önemli ölçüde etkileyebilir. Özbekistan, tarihsel olarak eski Sovyet dönemine ait askeri uçaklara bağımlı iken, şimdi savunma ihtiyaçları için farklı ülkelerle ortaklıklar inşa etmeye çalışmaktadır, özellikle Çin ile.
Özbekistan, askeri teçhizatını geleneksel tedarikçilerden ziyade çeşitli uluslararası kaynaklardan edinmeyi hedeflemektedir. Eski ana tedarikçisi Rusya, Özbekistan’ın askeri ihtiyaçlarını tam olarak karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Rusya’daki silah üretimi yetersiz kalmakta ve mevcut sistemler modern teknolojik standartları karşılamaktan uzaktır. Bu tedarikçilere sürekli bağımlılık, Özbekistan’ın askeri yeteneklerini sınırlayacaktır. Bu nedenle, ülke daha gelişmiş ve uygun fiyatlı teknoloji edinmek amacıyla yeni ortaklar arayışındadır. Ortaklıklarını çeşitlendirerek, Özbekistan hem modern teknolojileri güvence altına almakta hem de tek bir tedarikçiye bağımlılığını azaltarak güncel bir savaş gücü oluşturma yolunda ilerlemektedir.
Rusya’nın askeri ekipman tedariki, Ukrayna’daki çatışmalara yönlendirilmesi nedeniyle azalmıştır. Süregelen savaş, Rusya’nın Özbekistan’a uçak ve silah sağlama yeteneğini kısıtlamaktadır. Çin uçaklarını edinmek, yalnızca gelişmiş uçuş teknolojilerini elde etmekle kalmayıp, Özbekistan’ın daha geniş uluslararası politikasıyla da örtüşmektedir. Çin ile bağların güçlendirilmesi, Özbekistan’ın Rus tedariklerinden stratejik bağımsızlığa doğru ilerlemesini sağlarken, aynı zamanda alternatif küresel ittifaklar arayışını da hızlandırmaktadır. Bu seçim, Orta Asya ülkelerinin yeni stratejik ortaklıklar peşinde koşarken bölgesel dinamikleri de şekillendirebilir.
Özbekistan’ın Çin’den savaş uçağı satın alma kararını etkileyecek birçok faktör bulunmaktadır. En büyük avantaj, maliyet etkinliğidir. Özbekistan, hâlâ Sovyet döneminden kalma MiG-29 ve Su-27 modellere sahip olan Hava Kuvvetlerini acil olarak modernleştirmeye ihtiyaç duymaktadır. 2023 yılı için 1.7 milyar dolarlık bir savunma bütçesi ile Özbekistan, birim fiyatı 115–120 milyon dolar olan Dassault Rafale gibi pahalı Batı uçaklarının satın alımını haklı çıkaramaz. Çin yapımı J-35A ve ortak geliştirilen JF-17C (Çin-Pakistan) gibi uçakların birim fiyatı ise 70–85 milyon dolar arasındadır. J-35A’nın geliştirilme süreci devam etmektedir. Çin’in ürettiği uçaklar, makul savunma bütçesine sahip ülkeler için uygun fiyatlarla ileri düzey havacılık teknolojisi sunmaktadır.
Çin yetkilileri, Özbekistan’ın satın alma süreçlerini ilerletmek amacıyla çeşitli teşvikler de sunmuştur. Bu teşvikler arasında esnek ödeme seçenekleri, teknolojik iş birliği ve Özbek Hava Kuvvetleri pilotları için özel askeri eğitim yer almaktadır. Pekin’in bakım paketleri ise, lojistik destek ve genişletilmiş servis hizmetleri ile Özbekistan’ın toplam yaşam döngüsü maliyetlerini %30–40 oranında azaltmayı vaat etmektedir. Önceki ana tedarikçi Rusya, değişiklikler üzerinde kısıtlamalar getirmiş ve yüksek bakım maliyetleri ortaya çıkaracak şekilde Rus parçalarına ve tesislerine bağımlılığı zorunlu kılmıştır. Rus Su-30SM uçaklarını satın almak ($50–60 milyon birim fiyat) eğitim ve bakım düşünüldüğünde toplam maliyetleri %50 oranında artırabilir. Batılı alternatifler olan Rafale ise katlanılması zor fiyatlar ve sıkı son kullanıcı koşulları ile gelir. Dolayısıyla, Özbekistan’ın JF-17C ve J-35A seçiminde ekonomik avantajlar ve azami politik kısıtlar etkili olmuştur. Çin’in teklifi, Özbekistan’ın askerî gücünü modernleştirme ve stratejik bağımsızlık elde etme hedefleri ile örtüşmektedir.
Politik faktörler, ekonomik olanlar kadar önemlidir. Ukrayna çatışması, Rusya’nın güvenilir bir silah tedarikçisi olma pozisyonunu zayıflatmıştır; yaptırımlar, kaynak kıtlığı ve cephe kayıpları, ihraç yeteneklerini kısıtlamaktadır. Bu nedenle, Özbekistan diplomatik ilişkilerini genişleterek stratejik özgürlüğünü artırmayı hedeflemektedir. Çin’in artan teknolojik yetenekleri ve aşırı politik koşullar olmaksızın yüksek teknolojili askeri platformlar sağlama isteği, onu güçlü bir alternatif tedarikçi haline getirmektedir. Çin, J-35A’nın kendisi için henüz tam olarak entegre etmemiş olsa da, bu gizli avcı uçağı uluslararası pazarlara girmiştir. Bu, Çin’in küresel askeri etkisini genişletme arzusu açısından önemlidir.
Eğer bu anlaşma gerçekleşirse, Özbekistan J-35A satın alarak beşinci nesil gizli uçak edinen ilk Orta Asya ülkesi olacaktır ve bu da askeri gücünü önemli ölçüde artıracaktır.
Çin savaş uçakları son yirmi yılda olağanüstü bir teknolojik gelişim göstermiştir ve belirli alanlarda Rusya ve hatta Batı ürünleri ile eşit seviyeye ulaşmıştır. J-35A beşinci nesil gizli çok amaçlı savaş uçağı, gelişmiş AESA radar, kızılötesi arama ve takip (IRST) sistemi ile 0.005 metrekare altındaki radar kesitine sahip, radar emici kaplamalarla donatılmıştır; bu, erken dönem ABD F-35 modelleri ile karşılaştırılabilir. 2012 yılında FC-31 platformundan geliştirilmeye başlanan J-35A, şimdi Çin’in yeni uçak gemilerine uyarlanmakta. Öte yandan, JF-17C Block III, Pakistan Hava Kuvvetleri’nde operasyonel hizmette olup, kolay bakım ve çok yönlülüğüyle övgü almaktadır. 2023 itibarıyla Özbekistan’ın hava filosunda yalnızca 10–12 işlevsel MiG-29 bulunmaktadır. Rusya’nın Su-57 beşinci nesil uçağı ise çok sınırlı bir üretimde kalmış (2024 itibarıyla 30 birimden az) ve uluslararası yaptırımlar nedeniyle pek ilerleme kaydedememektedir. Birçok orta ölçekli askeri güç için, performans ölçütleri açısından üstün olan Batı uçakları (F-16 veya Rafale) maliyet olarak ulaşılmaz durumdadır. Çin uçakları ise hava gücünü daha düşük maliyetler ve daha az politik kısıtlama ile pratik iyileştirmeler sunmaktadır.
Bu satın alma, Özbekistan’ın sınırlarının ötesinde de yankı bulacaktır. J-35A’ların edinilmesi, Özbekistan’ın komşu Orta Asya ülkeleri olan Kazakistan ve Türkmenistan’ı benzer modernizasyonlara yönlendirebilir ve potansiyel bir bölgesel silahlanma yarışını tetikleyebilir. Çin ise, savunma ihracatları yoluyla bölgede diplomatik etkisini artıracaktır.
Rusya, Özbekistan’ın Çin ile artan ilişkilerini stratejik bir kayıp olarak görecektir çünkü Moskova tarihsel olarak Orta Asya’daki askeri ittifaklar üzerinde hâkimiyet sağlamıştır. Ancak, Rusya’nın endüstriyel kısıtlamaları ve jeopolitik gerilemeleri göz önüne alındığında, yakın gelecekte Çin’in yükselen etkisine karşı koyma olasılığı düşüktür. Çin, yeni stratejik yönler arayan eski Sovyet devletleri için önde gelen bir güvenlik ortağı olarak başarılı bir şekilde konumlanmıştır.
Önemli bir nokta, J-35A üretiminin hâlâ geliştirilme aşamasında olduğu, özellikle taşıyıcı versiyonunun, tam ölçekli üretiminin 2027 veya sonrasında başlaması beklenmektedir. Bu nedenle, Özbekistan’a gerçek teslimatlar muhtemelen bu tarihten sonra gerçekleşecektir. Bu gecikme, Tahran’a savunma ihtiyaçlarını yeniden değerlendirme, daha iyi şartlar müzakere etme ve Türkiye, Güney Kore ve Avrupa Birliği üyesi ülkelerle ek ortaklıklar kurma fırsatı sunmaktadır.
Özbekistan’ın Çin’den J-35A gizli savaş uçağı edinme planı, yalnızca teknolojik ve ekonomik modernleşme arzusu değil, aynı zamanda jeopolitik stratejideki daha geniş bir kaymayı yansıtmaktadır. Bu adım, Özbekistan’ın askeri ortaklıklarını çeşitlendirme ve Rus tedariklerine bağımlılığı azaltma çabaları ile örtüşmektedir. Eğer bu anlaşma başarıyla tamamlanırsa, Özbekistan’ın hava gücünü önemli ölçüde artıracak ve Çin’in Orta Asya’daki önemli bir savunma tedarikçisi olma konumunu pekiştirecektir. Özbekistan’ın bu adımları, savunma yeteneklerini şekillendirme ve stratejik geleceğini güvence altına alma konusundaki kararlılığını göstermektedir.
Firdavs Mustaqimov
Gelişmiş Uluslararası Araştırmalar Enstitüsü
