Özbekistan Rekabetçi Olmayan Kamu İhalelerini Sonlandırıyor
Kamu İhale Süreçlerinde Şeffaflık ve Rekabetin Artırılması Üzerine Tartışmalar
Son günlerde, Oliy Majlis’in Bütçe ve Ekonomik İşler Komitesi’nde yapılan toplantıda, Sayıştay, Ekonomi ve Finans Bakanlığı ile Rekabet Komisyonu temsilcileri, kamu ihalelerinde yolsuzlukla mücadele ve rekabetsiz ihale ile doğrudan sözleşmelerin kullanımını azaltma çabalarını ele aldı.
Uzbekistan’ın son yıllarda kamu procurement süreçlerinde şeffaflık ve açıklığı artırmayı amaçlayan sistematik reformlar gerçekleştirdiği vurgulandı. Elektronik ihale sistemine geçiş, satın alma süreçlerinin çevrimiçi yapılmasını, maliyetlerin düşürülmesini ve yolsuzlukla mücadeleyi mümkün hale getirdi. “Kamu İhaleleri Hakkında” Yasanın kabulü, ihale süreçlerini uluslararası standartlara uyumlu hale getirirken, şeffaf rekabet ortamları oluşturmuş ve doğrudan sözleşmelerin kullanımını sınırlandırmıştır. Ayrıca, ihale süreçlerine katılan ilgili ve bağlı tarafların kayıt altına alınması için yasal bir zemin oluşturulmuştur.
Şeffaflığı sağlamak amacıyla, tüm ihalelerin planları, sonuçları ve sözleşme fiyatları medyada yayımlanmaktadır. Bu durum, kamu gözetimi ve bu sektördeki denetimi kolaylaştırmaktadır.
Toplantıda, milletvekilleri devlet fonlarının nasıl harcandığı konusundaki kamu ilgisinin arttığını ve kamu ihaleleri üzerindeki sivil gözetimin daha da güçlendiğini belirtti. Devlet kurumları, bakanlıklar, yerel idareler veya kamuya ait kuruluşların aşırı yüksek, mantıksız veya muhtemelen yolsuzluk içeren satın almaları hakkında sosyal medyada yapılan tartışmalar, bu değişimin bir göstergesi olarak gösterildi. Parlamenterlere göre, ihalelerde artan rekabet, fiyatları %20-30 oranında düşürebilir ve bütçe fonlarının daha verimli kullanımını sağlayabilir.
Tartışma ayrıca kamu ihale süreçlerini düzenleyen yasaların geliştirilmesi gerekliliğine de odaklandı. Katılımcılar, güncellenmiş Kamu İhaleleri Yasası, diğer düzenleyici aktörler ve ihale yasalarının ihlaline yönelik cezalar getiren İdari Cezalar Kanunu’ndaki son değişikliklerin olumlu etkisini vurguladı.
Ancak, toplantı sırasında kamu ihale süreçlerindeki kalan eksiklikler de eleştirildi. Fonların verimsiz kullanımı, ihalelerde rekabet ve tarafsızlık eksikliği, ve yolsuzluk gibi ihlaller gündeme getirildi. Milletvekilleri, ihale eden kurumların doğrudan sözleşmeler imzalayarak rekabetçi yöntemleri atlayarak, fiyatları artırarak, satın almaları parçalara ayırarak denetimden kaçınma ve şeffaflık ilkelerine uymama durumlarından endişe duyduklarını dile getirdiler.
Sayıştay tarafından yapılan denetimlerde, toplam değeri 5,4 trilyon UZS olan işler için ihale yönetmeliklerinin ve diğer yasal gerekliliklerin ihlalleri tespit edildi. Ayrıca, 3,6 trilyon UZS değerindeki sözleşmelerin resmi kamu ihale portalında yayımlanmadığı ifade edildi.
Analizler, 2024 itibarıyla kamu ihale süreçlerinin %56,8’inin (80,3 trilyon UZS) doğrudan sözleşmeler aracılığıyla gerçekleştirildiğini göstermektedir. Bunların %55,2’sinin bütçe kuruluşları, %58,7’sinin ise kurumsal alıcılar tarafından yapıldığı belirlendi. Toplamda, 2,7 trilyon UZS değerinde, ikisi örgüt kurallarını ihlal eden 6,241 doğrudan sözleşme imzalanmıştır. Ayrıca, 122.8 milyar UZS değerindeki 405 sözleşmenin, 61 ihale eden tarafın çıkar çatışması ya da ilgili tarafların katılımını içerdiği tespit edilmiştir.
Parlamenterler, kamu ihale yasalarının uygulanması konusunda devlet gözetiminin güçlendirilmesi gerektiğini vurguladı. Kamu İhaleleri Yasası’nın 76. Maddesi, ihale süreçlerinin üzerinde kamu gözetiminin olması gerektiğini belirtmektedir. Milletvekilleri, mevcut çabaların ihale uygulamalarının geliştirilmesi, ihlal önlenmesi, ihlallerin erken tespiti ve ilgili makamlara bildirim konusunda yetersiz olduğunu dile getirdi.
Toplantıda milletvekilleri, finansal denetimlerde uluslararası standartların uygulanması, ihale mekanizmalarının geliştirilmesi ve sektörde adil bir rekabet ortamı yaratılması gibi birkaç öneri sundular.
Ayrıca, 2025 Mart ayında Yolsuzlukla Mücadele Ulusal Konseyi toplantısında verilen talimatlar kapsamında doğrudan sözleşme hacminin yarıya indirilmesi için atılacak adımları ve sorumlu kurumların bu hedefe ulaşmak için önerilerini paylaştılar.
Parlamenterler, kamu ihalesinin sadece resmi kayıtlarda yer alan tek tedarikçilerle yapılmasına olanak tanıyan yasal düzenlemelerin veya rekabeti kısıtlayan doğrudan sözleşme kullanımını öngören yasaların başlatılmasına karşı güçlü bir muhalefetlerini dile getirdi.
Sonuç olarak, milletvekilleri kamu ihale reformlarını yeni bir nitelik seviyesine taşıma, yolsuzluğu önlemek için uluslararası en iyi uygulamalardan daha fazla yararlanma ve ihalelerde şeffaflık ile açık rekabet ilkelerine sıkı bir şekilde uyum sağlama önerileri sunmuştur.
Toplantının sonunda, komite tarafından ilgili bir karar kabul edilmiştir.
