Uzmanlar, Kazakistan Ulusal Fonundan Yapılan Transferlerle İlgili Endişelerini Dile Getirdi
Kazakistan Ulusal Fonu, ülkenin geleceği için finansal bir can simidi olarak görülen, artan uzmanların dikkatini çekiyor. Bu durum, ülkenin bütçesinin fon transferlerine aşırı bağımlılığı nedeniyle uzmanlar tarafından artan bir şekilde incelenmektedir.
Ulusal Fon Nedir?
Ulusal Fon, ekonomiyi dengede tutmak ve devasa hidrokarbon gelirlerini güvence altına almak amacıyla 2000 yılında kurulmuştur. Fon, Kazakistan Ulusal Bankası (KUB) tarafından yönetilmektedir.
Fonun iki temel işlevi bulunmaktadır: biriktirme ve dengeleme.
Biriktirme işlevi, uzun vadeli gelirleri makul risklerle biriktirmeyi sağlar. Dengeleme işlevi ise yüksek emtia fiyatları dönemlerinde aşırı gelirleri petrol ve gaz vergilerinden yabancı varlıklara yönlendirerek ekonomik aşırı ısınmayı ve enflasyonu azaltır. Emtia fiyatları düştüğünde ise bu varlıklar bütçeye destek olmak ve harcamaları desteklemek için tekrar transfer edilir.
Ulusal Fon, garanti transferler ve toplumsal açıdan önemli projeler için hedefli transferler aracılığıyla fon dağıtır.
Varlıklar, KUB’daki bir hükümet hesabında tutulmaktadır. KUB verilerine göre, 2014 yılında fon varlıkları 77.2 milyar dolar zirveye ulaştı, ancak o zamandan beri yavaşça azalmaktadır. Aralık 2022’de bu rakam 55.7 milyar dolara düştü. Eylül ayında fon varlıkları 62.7 milyar dolara ulaşmıştır.
Ulusal Fon’dan Transferler
Ulusal Fon, garanti transferler ve toplumsal açıdan önemli projeler için hedefli transferler aracılığıyla fon dağıtır. KUB verilerine göre, 2020 ve 2022 yılları arasında Ulusal Fon’dan yapılan transferler Ocak 2020’de 575 milyar tenge (1.2 milyar dolar) ile Aralık 2022’de 455 milyar tenge (937.5 milyon dolar) arasında değişmiştir.
Maliye Bakanlığı verilerine göre, 2023 yılında Ulusal Fon’dan ulusal bütçeye transferler şeklinde 4.1 trilyon tenge (8.4 milyar dolar) yönlendirilmiştir.
Kazakistan’ın 2025-2027 yılları için taslak bütçesine göre, Ulusal Fon’dan yapılan çekilmelerin 2025 yılında 5.4 trilyon tenge (11.1 milyar dolar) seviyesine ulaşması beklenmektedir.
Ulusal Fon’u yöneten Kazakistan Ulusal Bankası başkanı Timur Suleimenov, gelecek yıllardaki transfer miktarlarının önemli ölçüde düşük olacağını belirtti. Suleimenov, 2026-2027 yıllarında transferlerin toplamının 2 trilyon tenge (4.1 milyar dolar) olacağını ve hedefli transferlerin planlanmadığını belirtti. Aynı zamanda, Suleimenov, önemli vergi reformları eğer milli bütçenin gelirini artırmak için önemli ve sistemik önlemlere yol açmazsa, 2026-2027 yıllarında Ulusal Fon’dan ek çekimlerin gerekebileceğini belirtti.
Analistler, fonun varlıklarının çekim veya tahvil yatırımları yapılmamış olsaydı, fon varlıklarının GSYİH’nın %100.4’üne denk gelecek şekilde 262.4 milyar dolara yükselebileceğini tahmin etmektedir.
Kaysi Temelli, bu analiz materyallerinden nasıl veri alacaklarını açıklayan ve Kazak Parlamentosu üst kanadı tarafından başlatılan bir girişim olan School of Analytics’ten, fonun ilk büyük çekilmesinin 2007-2008 küresel finansal krizin etkisini azaltmak amacıyla 2009 yılında gerçekleştiğini gösterdi. 1.2 trilyon tenge (2.4 milyar dolar) toplamı, bankaların sermayelendirilmesi, emlak pazarının istikrarlandırılması ve reel sektör projelerine finansal destek sağlamak için Kazakistan Kalkınma Bankası, Samruk Kazyna Egemen Varlık Fonu ve KazAgro holdinglerine tahsis edilmiştir.
2014 yılında, küçük ve orta ölçekli işletmeleri desteklemek için 1 milyar dolarlık iki taksit halinde fonun üzerinden toplam 1 trilyon tenge (2 milyar dolar) ayrılmıştır. Bu tutarın 500 milyar tenge (1 milyar doları), sorunlu kredileri ele almak, endüstrileşme projelerini finanse etmek ve küçük ve orta ölçekli işletmelerin desteklenmesi için kullanılmıştır. Kalan 500 milyar tenge (1 milyar dolar) ise bankacılık sektörünü istikrara kavuşturmak, toksik kredileri satın almak, küçük ve orta ölçekli işletmelere faizsiz krediler sağlamak ve EXPO 2017 kompleksinin inşasını finanse etmek amacıyla Problemli Kredi Fonunu sermayelendirmiştir.
2009 ve 2023 yılları arasında, fonun üzerinden ek 3.5 trilyon tenge (7 milyar dolar) tahvil kredisi alınmıştır. En büyük çekilme, 2020 ve 2023 yılları arasında Covid-19 pandemisi ile mücadele etmek ve diğer sosyal yükümlülükleri karşılamak için 8.1 trilyon tenge (16.3 milyar dolar) şeklinde gerçekleşmiştir.
2024 yılında, fon, vatandaşlara 18 yaş altı yıllık olarak sağlanan Yeni Ulusal Çocuk Fonu programını desteklemeye başladı. Program, fonun 18 yıl boyunca ortalama yatırım gelirlerinden finanse edilmektedir. 2023 ve 2024 yıllarında hedefli transferler, toplam transferlerin %45’ini oluşturmuş, petrol gelirlerinin toplumsal taahhütleri karşılama rolünü yansıtmıştır.
2024 yılının ilk yedi ayında, 3.6 trilyon tenge (7.2 milyar dolar) bütçelenen transferin 3 trilyon tenge (6.2 milyar dolar) miktarının %83’ü zaten harcanmıştır.
2023 yılında, fon, milli petrol ve gaz şirketi KazMunayGas’ın değeri 1.3 trilyon tenge (2.6 milyar dolar) olan hisselerini satın almıştır. 2024 yılında ise hükümet, ulusal bütçeyi desteklemek amacıyla Kazatomprom hisselerini satın almaya karar vermiştir.
KUB, Ulusal Fon’dan bu Ekim ayında 1.3 milyar ila 1.4 milyar dolar arasında bir para birimi satmaya hazırlanmaktadır, bu da geçici hükümet isteklerine dayanmaktadır.
Fon Çekimlerini Sınırlamak İçin Hükümet Stratejileri
Fon çekimlerini azaltmak amacıyla hükümet, fon transferlerini sınırlamak için kontr-sikliksel mali kurallar belirleyen 2030’a kadar Kamu Mali Yönetim Konsepti’ni benimsemiştir. Hükümet ayrıca bütçe işlemlerini basitleştirmek, vergi yönetimini iyileştirmek ve dijital çözümleri içeren yeni Birçok Kod ve Vergi Kanunu üzerinde çalışmaktadır.
Gölge ekonomiyle mücadele çabalarını, yasaları güncellemeyi, gümrük yönetimini daha fazla dijitalleştirmeyi, ulusal malların izlenebilirlik sistemi oluşturmayı, nakitsiz ödemeleri teşvik etmeyi ve döviz kontrolünü artırmayı içerir.
Fonun Düşüşünün Arkasındaki Faktörler
Ekonomik Politika Enstitüsü direktörü Kairbek Arystanbekov, 2014-2016 yıllarında fonun azalmasını etkileyen faktörler hakkında konuştu.
“2014 yılında Ulusal Fon’un varlıkları 77 milyar doları aştı. O zamandan beri çeşitli iç ve dış faktörler nedeniyle azaldı,” dedi. “Önemli bir dış faktör, Kazakistan’ın 2015 yılında Avrasya Ekonomik Birliği’ne katılmasıydı. Birliğe katılmadan önce, Kazakistan’daki fiyatlar Rusya’dakinden %30-50 daha düşüktü. Birliğe katıldıktan sonra, Rus malları Kazak pazarını istila etti ve burada yaşam maliyetini artırdı, fiyatlar Rusya’da sabit kalırken burada arttı. Bu, sosyal sektörümüzü etkiledi ve sonunda artan hükümet harcamalarına yol açtı.”
Sosyal sektörün genişlemesi, ekonomik büyümenin yavaşlamasıyla çakıştı. 2015-2021 yılları arasında ekonomik göstergeler kötüleşti ve Covid-19 pandemisine yanıt olarak artan sosyal harcamalar ekstra baskı oluşturdu. Bu nedenle, fon büyümedi, hükümet harcamaları devam etti ve fon üzerinden daha fazla çekim gerektirdi.
Şu anda, Kazakistan’ın devlet bütçesinin %40’ı sosyal sektörlere ayrılmış durumda, öğretmenler, sağlık çalışanları, askeri personel ve itfaiyecilerin maaşlarında önemli artışlar görülüyor. Bu da bütçeyi zorluyor.
Petrol fiyatları da hükümetin Ulusal Fona olan bağımlılığında önemli bir rol oynamıştır. 2014 yılında petrol fiyatları yüksekti, Brent ham petrolü varil başına 100 dolara kadar yükselirken, 2016 yılında varil başına 30 dolara kadar düştü. Bugün, petrol fiyatı yaklaşık olarak varil başına 70 dolar seviyesindedir. Eğer fiyatlar 100 dolar seviyesinde kalsaydı, fonlardan yapılan çekimler tamamen durabilir…
Yukarıdaki bilgileri içeren makale, Kazakistan’ın Ulusal Fonu’nun durumu ve geleceği üzerindeki etkilerini araştırmaktadır. Ulusal Fon’un ekonomik açıdan önemi ve gelecekteki yönlendirme stratejileri hakkında detaylar içermektedir. Kazakistan’ın finansal yapısını ve ekonomik geleceğini düşünen okuyucular için önemli bir kaynak olabilir.
