Yabancı Fonlu STK’ları Hedefleyen Yasal Düzenleme, Kırgız Sivil Toplumu Üzerinde Ürpertici Etki Yaratıyor
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadyr Japarov, yabancı temsilcileri “yabancı temsilciler” olarak kaydedebilme yetkisi veren tartışmalı bir yasayı imzaladı. Bu yasa, Moskova’nın “yabancı ajanlar” hakkındaki yasalarına benzeyen bir yasayı geçirmek için on yıl süren bir kampanyayı sonlandırdı.
Bu çabaların üç farklı Kırgız hükümeti tarafından yürütülmüş olması – ki, bunlardan biri siyasi çalkantılar tarafından kısaltılmıştır – bu yasanın gelecek hafta yürürlüğe gireceği inancını güçlendirmiştir. Bu da, Kırgızistan’ın küçük Orta Asya müttefiki üzerinde Moskova’nın etkisini pekiştirmektedir.
Ancak, yabancı fonlarla desteklenen sivil toplum örgütlerine karşı yapılan hareket, Japarov’ın gücü merkezileştiren hükümetinin siyasi ajandası ile de uyumludur. Bu hükümet, eleştirmenlere karşı önceki hükümetlerden daha sert ve daha sıkı önlemler almaya istekli olduğunu zaten kanıtlamıştır.
Bu eğilimler, yerel sivil toplum veya Kırgızistan’ın zaten derin bir otoriter bölgede istisna olarak bilinen itibarı için de iyiye işaret etmemektedir.
Ancak, bu yasaya hedef olan kariyer aktivistler için, hem yakın hem de uzun vadeli olarak sorulacak başka sorular da vardır.
2 Nisan’da On Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlar yasasını imzaladıktan sonra, Japarov, uluslararası savunucu grupların bu yeni yasaya göre sivil toplum örgütlerinin zulme uğrayabileceği yönündeki önerilere karşı çıkarak, yerel kar amacı gütmeyen kuruluşları bu yasanın arkasındaki niyetler konusunda yabancı ortaklarına yalan söylemekle suçladı.
Dinara Oshurahunova, uzun yıllardır hak savunucusu ve seçim gözlemcisi, RFE/RL’e yaptığı açıklamada yasanın ana odak noktasının “politik haklarla uğraşan kuruluşlar” olduğunu; kendi kuruluşu olan Sivil İnisiyatifler’in, parlamentoyu izleyen ve çalışan bir kuruluş olduğunu belirtti.
Şimdi Oshurahunova, yabancı temsilci unvanının personeli riske atacağına ve ayrımcılığa ve dışlanmaya daha fazla yol açacağına inandığı için, grubunu feshetme sürecine başlamaya karar verdi.
Yasanın metni, yabancı fon alan yerel STK’ların ve “politik faaliyetlerde bulunanların” Kırgızistan’da “yabancı bir temsilcinin işlevlerini yerine getiren” olarak tanınacaklarını ve kayıt olmaları gerektiğini belirtiyor. Bu tanımlama, STK’ları kanun uygulayıcı organlardan alınacak haber verilmeyen denetimlere maruz bırakacak ve onları kapatma riskiyle karşı karşıya bırakacak.
Ayrıca, “yabancı temsilci” markasını taşıyan kuruluşlar, yurt dışından aldıkları fonların kullanımı hakkında dönemsel olarak ilgili devlet kurumlarına rapor vermek zorunda kalacaklar ve genel faaliyetleri ve yönetimleri hakkında altı ayda bir rapor vermeleri gerekecek. Bu arada, Adalet Bakanlığı yetkilileri, toplantılarına ve etkinliklerine katılmak için hak kazanacaklar.
Bu yasaya karşı sivil toplumun ve özgür bir basının bastırılması gibi eğilimler, birçok STK ve medya kuruluşu tarafından eleştirilmektedir. Yasa, uluslararası insan hakları örgütleri, ABD ve Avrupa Birliği tarafından da eleştirilmiştir.
Rusya ise yasaya yönelik uluslararası açıklamalardan çok etkilenmeyecek bir ülke olarak ön plana çıkmaktadır. Kremlin, komşu ülkelerdeki STK’ların yaptığı “pro-Batı, anti-Rusya” faaliyetlerine açıkça karşı çıkmıştır.
Yasanın Kyrgyz ve Rus yasal tanımları arasında şu anda önemli bir fark bulunmaktadır. Dolayısıyla, sivil aktivistler yakın gelecekte kopyacılık potansiyeli görmektedir.
Leila Nazgul Seiitbek, Viyana merkezli Özgürlük için Avrasya derneğinin başkanı olan bir Kırgız doğumlu hak savunucusu, Kyrgyzstan’ın mevcut durumda yasa tasarısının, bireylerin daha büyük uluslararası hak örgütleriyle işbirliği yapmasını engellemeye yetmeyeceğini belirtiyor.
Kyrgyz REHAB Org.’u temsil eden insan hakları avukatı Nurbek Toktakunov, Kyrgyzstan’daki sivil toplum ve ifade özgürlüğüne yönelik baskının henüz zirveye ulaşmamış olabileceğini kabul ediyor.
Toktakunov, Batılı bağışçı kuruluşlarından para alan başkalarının yanı sıra kendi, Precedent adlı haklar örgütü ile işbirliğini de sonlandırmayı planladığını söylüyor. Ancak bu, kendi mücadelesinden vazgeçtiği anlamına gelmiyor.
RFE/RL’ün Kırgız Servisi bu rapora katkıda bulundu.
